Tue, 16 April 2024
Your Visitor Number :- 6975687
ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
Posted on:- 09-06-2012
ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿਚਲੀ ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਨੂੰ ਕੀਲ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆਂ ਹੈ,ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਅਤੇ ਗਾਰਸ਼ੀਆਂ ਮਾਰਕੇਜ ਹੁਣ ਇਹ ਦੋਵੇ ਸ਼ਬਦ ਇੰਨੇ ਇੱਕ-ਮਿੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਲਾ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਨੂੰ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਮਾਇਆ ਗਿਆ। ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਹਰ ਪਾਰਖੂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਆਪਣੀ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਹੈ।ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖੀਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਅੱਦਭੁਤ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਜਾਦੂਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਘਟਵਾਨਾਂ ਜਾਂ ਯਥਾਰਥ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਲ-ਗੱਡ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਹੀ ਰੂਪ ਲੱਗਣ ਨੂੰ ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰੇਕਜ਼ ਨੂੰ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਲਾ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ 6 ਮਾਰਚ, 1928 ਨੂੰ ਹੋਇਆ,ਉਸ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਵੱਲੋ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਦਾਦਾ ਨਿਕੋਲਸ ਰਿਕਰਾਡੋ ਉਦਾਰਵਾਦੀਆ ਵੱਲੋਂ ਲੜੇ 100 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਦਾ ਕਰਨਲ ਸੀ।ਇਹ ਵੀ ਖਿਆਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਇੱਕ ਬੇਹਤਰੀਨ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ‘ਨੋ ਵਨ ਰਾਈਟ ਟੂ ਕਰਨਲ' ਉਸ ਦੇ ਦਾਦੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋ ਹੀ ਪ੍ਰੇਰਤਾ ਸੀ। ਨੋ ਵਨ ਰਾਈਟ ਟੂ ਕਰਨਲ' ਇੱਕ ਐਸੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਕਰਨਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦੇ ਚੈਕ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੇਈਮਾਨ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ ਉਹ ਆਮ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦੀ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਹੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਸਵਾਦ ਹੈ ਜੋ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਹਾਸ-ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡਰਾਉਣੀ ਹੈ।
ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਤੋ ਵੀ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਰਿਹਾ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਨਾਵਲ ਜਿਸ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ 37 ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਅੰਦਾਜਨ ਦੋ ਲੱਖ ਕਾਪੀ ਵਿਕੀ ‘ਇੱਕ ਸੋ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ' ਜਿਸ ਲਈ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆ ਇਹ ਸ਼ੱਪਸਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਜਿਵੇ ਉਸ ਦੀ ਦਾਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਾਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਵੇਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਦਾਦੀ ਪਰੀਕਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਗੈਰ-ਕੁਦਰਤੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹਿਜ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਭਾਵ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਸੀ,ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵ-ਭਾਵ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਹੈਰਾਨ ਚਿਹਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਕਦੇ ਵੀ ਬਦਲਦੇ ਨਹੀ ਸਨ। ਮਾਰਕੇਜ਼ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ‘ਇੱਕ ਸੋ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ' ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ।ਇਹ ਨਾਵਲ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਮਕੌਦੋ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬੂੰਦੀਇਆਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀਆਂ ਛੇ ਪੀੜ੍ਹੀਆ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।ਇਸ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਾਰਤਕ ਜੋ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪੇਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 1950 ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਸੀ ਪਰ 1972 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕੀਤੀ ਗਈ ‘ਲੀਫ ਸਟਰੋਮ ਐਡ ਅਦਰ ਸਟੋਰੀਜ਼' ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।
ਲੀਫ ਸਟਰੋਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਐਸੇ ਕਰਨਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕੇਲਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਇੱਕ ਗੁੰਮਨਾਮ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸਮਹਾਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਨਾਵਲ ‘ਇੱਕ ਸੋ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ' ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚਲੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਹੀ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਹਾਣੇ ਆਈਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ,ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਕੁਝ ਐਸੀਆ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਜਾਦੂਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨਾਲ ਰਲ-ਗੱਡ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ ,ਜਿਵੇਂ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਕਈ ਪਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਤ ਤੋ ਬਆਦ ਵੀ ਫਿਰ ਜੀਵਤ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੁਸੀਨ ਰਾਮਦਿਉਸ ਦਾ ਉੱਡਦੇ ਹੋਏ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਣਾ,ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਸੂਰ ਦੀ ਪੂਛ ਉੱਗੀ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮੈਲੀ ਆਦਿ ਦਾ ਰਹੱਸਮਈ ਪਾਤਰ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਬੜੇ ਹੀ ਸਹਿਜਭਾਵ ਨਾਲ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਮਾਲ ਦੀ ਝਲਕ ਮਾਰਕੇਜ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ‘ਏ ਵੈਰੀ ਓਲੋਡ ਮੈਨ ਵਿਦ ਐਨੋਮੀਰਸ ਵਿਨਗਸ' ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਇਹ ਇੱਕ ਐਸੇ ਪਰਾਂ ਵਾਲੇ ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕੈਥੋਲਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਕੇਤਕ ਰਚਨਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮੁੱਨਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਬੜੀ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਅਤੇ ਆਸਧਾਰਣ ਆਪਰਿਵਾਰਿਕ ਦੋਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੱਲਗ ਅੱਲਗ ਨਜ਼ਰੀਆ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ।ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਖੂਬੀ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਸਿਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਯਹੂਦੀ,ਈਸਾਈਅਤ, ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਤੇ ਕੰਨਫੂਸ਼ਿਸ ਦੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਕਾਫਕਾ ਦੀਆ ਲਿਖਤਾ ਤੋ ਵੀ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ‘love in the time of cholera’ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈ ਹੈ।ਇਹ ਇੱਕ ਐਸੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕਲਚਰਲ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ 51 ਸਾਲ ਪਿਆਰ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਸੁਖਦ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ,ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਾਂਗ ਹੀ ਵਿਰੋਧ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਾਰ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਹੀ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿ ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਹੈ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ,ਪਰ ਮੌਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੁੰਹਚ ਕੇ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਗੂੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਇੱਕ ਆਮ ਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਰਕੇਜ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੀਆ ਹੱਦਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਜੀਕਲ ਰੋਮਾਂਸਵਾਦ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਛੋਹ ਜਾਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀਆ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ The autumn of patriarch, chronicle of death fortold,news of a kidnapping, the general in his labyrinth, 2002 ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ living to tell the tail ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਈ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲੀਫ ਸਟਰੋਮ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
ਲੀਫ ਸਟਰੋਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਐਸੇ ਕਰਨਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕਸਬੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਕੇਲਾ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਇੱਕ ਗੁੰਮਨਾਮ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਵਿੱਚ ਸਮਹਾਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਨਾਵਲ ‘ਇੱਕ ਸੋ ਸਾਲ ਦਾ ਇਕਲਾਪਾ' ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿਚਲੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਰਾਹੀ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਕੋਲੰਬੀਆ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਰੂਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਹਾਣੇ ਆਈਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ,ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਕੁਝ ਐਸੀਆ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਜਾਦੂਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨਾਲ ਰਲ-ਗੱਡ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ ,ਜਿਵੇਂ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਕਈ ਪਾਤਰਾ ਦਾ ਮੌਤ ਤੋ ਬਆਦ ਵੀ ਫਿਰ ਜੀਵਤ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਹੁਸੀਨ ਰਾਮਦਿਉਸ ਦਾ ਉੱਡਦੇ ਹੋਏ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਣਾ,ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਆਖਰੀ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਸੂਰ ਦੀ ਪੂਛ ਉੱਗੀ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਮੈਲੀ ਆਦਿ ਦਾ ਰਹੱਸਮਈ ਪਾਤਰ,ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਬੜੇ ਹੀ ਸਹਿਜਭਾਵ ਨਾਲ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਮੈਜਿਕ ਰੀਅਲਇਜ਼ਮ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਮਾਲ ਦੀ ਝਲਕ ਮਾਰਕੇਜ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲਘੂ ਨਾਵਲ ‘ਏ ਵੈਰੀ ਓਲੋਡ ਮੈਨ ਵਿਦ ਐਨੋਮੀਰਸ ਵਿਨਗਸ' ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ।ਇਹ ਇੱਕ ਐਸੇ ਪਰਾਂ ਵਾਲੇ ਬੁੱਢੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕੈਥੋਲਿਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬਾਰਸ਼ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,ਇਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਕੇਤਕ ਰਚਨਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮੁੱਨਖੀ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਬੜੀ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਅਤੇ ਆਸਧਾਰਣ ਆਪਰਿਵਾਰਿਕ ਦੋਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅੱਲਗ ਅੱਲਗ ਨਜ਼ਰੀਆ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ।ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਖੂਬੀ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਸਿਧਾਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਯਹੂਦੀ,ਈਸਾਈਅਤ, ਇਸਲਾਮਿਕ ਅਤੇ ਕੰਨਫੂਸ਼ਿਸ ਦੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਕਾਫਕਾ ਦੀਆ ਲਿਖਤਾ ਤੋ ਵੀ ਕਾਫੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ‘love in the time of cholera’ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਈ ਹੈ।ਇਹ ਇੱਕ ਐਸੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਕਲਚਰਲ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ 51 ਸਾਲ ਪਿਆਰ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾਂ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਸੁਖਦ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ,ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ,ਪਰ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਵਾਂਗ ਹੀ ਵਿਰੋਧ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਵਾਰ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਹੀ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿ ਪਿਆਰ ਤਾਂ ਪਿਆਰ ਹੈ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮੇਂ,ਪਰ ਮੌਤ ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੁੰਹਚ ਕੇ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਗੂੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਇੱਕ ਆਮ ਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਰਕੇਜ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੀਆ ਹੱਦਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਜੀਕਲ ਰੋਮਾਂਸਵਾਦ ਦੀ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਛੋਹ ਜਾਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਦੀਆ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ The autumn of patriarch, chronicle of death fortold,news of a kidnapping, the general in his labyrinth, 2002 ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਵੈਜੀਵਨੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ living to tell the tail ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਈ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਲੀਫ ਸਟਰੋਮ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੱਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।
Comments
gurpreet kaur
thanks for sharing
Avtar Singh Billing
Written after very deep study
ਸਾਹਿਤ ਸਰੋਦ ਤੇ ਸੰਵੇਦਨਾ
- ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਪਾਸ਼-ਪਾਸ਼: ਅਹਿਮਦ ਸਲੀਮ
- ਕੰਢੀ ਦਾ ਜੰਮਿਆ-ਜਾਇਆ ਤੇ ਪਰਨਾਇਆ : ਡਾ. ਧਰਮਪਾਲ ਸਾਹਿਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ 2021 ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਅਵਲੋਕਨ: ਪੁਸਤਕ ਸੰਦਰਭ
- ਸਈਦ ਅਖਤਰ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ : ਸੀਮਾਵਾਂ ਤੇ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ
- ਪੰਜਾਬੀ ਜੁਬਾਨ ਦਾ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਐਸ ਐਸ ਮੀਸ਼ਾ - ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੱਤੂ
- ਪਾਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ -ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਉਜੜਤਾ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਦੋ ਗੱਲਾਂ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਮੀਰ
- ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਪ੍ਰੇਮ! –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਮੌਜੂਦਾ ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਰੂਬਰੂ 'ਲਵ ਪੰਜਾਬ' –ਅਰੁਣਦੀਪ
- ਜੁਝਾਰਵਾਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਸਾਰ - ਡਾ. ਭੀਮ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਛ ਰੱਖੀ ਆ… - ਡਾ. ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗੋਰਾ ਰੰਗ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਵੈਰ ਪੈ ਗਿਆ. . . -ਸੁਰਜੀਤ ਮਾਨ
- ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂ? - ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ
- ਸਲੇਟੀ ਰੰਗੀ ਧੁੰਦ ਦਾ ਤਰਜ਼ਮਾਂ ‘ਕਿੱਸਾ ਪੰਜਾਬ’ - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਇਨਾਮ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪਾਸ਼: ਉਸਦਾ ਯੁੱਗ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਸਿਆਸਤ
- ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਫੁਲਕਾਰੀ ਵਰਗਾ ਹੈ ਹਰਮੇਸ਼ ਕੌਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪਿੱਤਰ-ਸੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਦਮਨ : ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਰਿਪੇਖ - ਜੀਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ-ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆਤਮਿਕ ਸੇਧਾਂ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਬਾਲ ਲੇਖਕ ਮੰਗਲਦੀਪ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹੇ ਭਗਵਾਨ ਪਲੀਜ਼! ਮੇਰੇ ਪਾਪਾ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣਾ! - ਰਚਨਾ ਯਾਦਵ
- ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ ਦਾ ਨਾਵਲ: ਖਾਲੀ ਖੂਹਾਂ ਦੀ ਕਥਾ
- ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਕਲਾ ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਘਾਲਣਾ ਦਾ ਮਹੱਤਵ -ਪਾਵੇਲ ਕੁੱਸਾ
- ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਲਿਖਦਾ ਹਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਦੇ ਅੰਤਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਅੰਦਰ ਸਾਲ 2014 - ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਫ਼ਿਲਮ ਕਲਾ ਅਤੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ -ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫ਼ਤਿਹ
- ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਬੇਰੀ ਦਾ ਬੇ ਫ਼ੈਜ਼ ਪੁੱਤਰ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਮੀ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਸਮਾਜਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਐਸ ਅਸ਼ੋਕ ਭੌਰਾ ਦਾ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ: ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ -ਚੰਦਰ ਮੋਹਨ
- ਪਿਆਰ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦਾ ਕਵੀ : ਪ੍ਰੋ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ
- ਹੈਦਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੂਨੀ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਹਰਮੀਤ ਢਿੱਲੋਂ
- ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਸ਼ਾਲੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਬਿਪਨ ਚੰਦਰਾ -ਇਰਫ਼ਾਨ ਹਬੀਬ
- ਮੇ ਆਈ ਕਮ ਇਨ ਮੈਡਮ ? –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਕਿਸਾਨੀ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ‘ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ’ -ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ-ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤਾ ਤੇ ਇਨਾਮ ਇਕਰਾਮ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਵਾਰਿਸ ਲੁਧਿਆਣਵੀ-ਅਕੀਲ ਰੂਬੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ: ਵਿਭਿੰਨ ਪੜਾਵਾਂ ਦਾ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ -ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਪੇਖ ਵਿੱਚ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਬਧਤਾ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੇਅਰ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਤਰੱਕੀ-ਪਸੰਦ ਉਰਦੂ ਅਦਬ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ -ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਬੀਰਾਂ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ -ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਦੂਜੀ) - ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਨੂਰਜਹਾਂ (ਕਿਸ਼ਤ ਪਹਿਲੀ)- ਖ਼ਾਲਿਦ ਹਸਨ
- ਗ਼ਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਤੁਰ ਗਈ ਮਿੱਠੀ ਤੇ ਸੁਰੀਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮਲਿਕਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਦ ਬੇਗਮ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਲਾਹੌਰ ਲਿਟਰੇਰੀ ਫ਼ੈਸਟੀਵਲ: ਚੰਦ ਤਾਸੁਰਾਤ - ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ੋਇਬ ਆਦਿਲ
- ਹਾਇਕੂ : ਮੁੱਢਲੀ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਆਮਦ -ਹਰਵਿੰਦਰ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਲਾਹੌਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਤਨ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨਾਂ ਸੁਨੇਹਾ
- ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ -ਡਾ. ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਹੁਣ ਇਹ ਉਹ ਜ਼ੀਰਵੀ ਨਹੀਂ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਨਵਾਂ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਮਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਾਨੁਸ਼ੀ - ਰਘਬੀਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮੇਵਾ ਸਿੰਘ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ : ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ-ਸ਼ਗਨ -ਡਾ. ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਨਾਵਲ ‘ਤੀਵੀਂਆਂ‘ ਵਿਚਲਾ ਸਮਾਜਿਕ ਯਥਾਰਥ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਨਵੇਂ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਬੋਧ ਦੀ ਲਿਖਾਇਕ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਮਹਾਂ ਕੰਬਣੀ - ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ: ਤਿੜਕੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜ, ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵੱਲੋਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਯੋਗਦਾਨ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਅਜਮੇਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਿਵਾਦਤ ਪੁਸਤਕਾਂ: ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਪ੍ਰਸੰਗ -ਸ਼ਬਦੀਸ਼
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ - ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਹਜ਼ਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਉਨਹੋਂ ਨੇ ,ਮਿਟਤਾ ਨਹੀਂ ਨਿਸ਼ਾਂ ਮਗਰ – ਮਨਦੀਪ
- ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਅੱਡਾ-ਖੱਡਾ The game of life ਬਾਰੇ - ਪਰਮਜੀਤ ਕੱਟੂ
- ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ
- ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਨੁਸਖ਼ਾ -ਲੂ ਸ਼ੁਨ
- ਜੂਨ ਦੇ ਗ਼ਦਰੀ ਸ਼ਹੀਦ –ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- 1947 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਨੇਮਾ :ਇੱਕ ਪਿਛਲਝਾਤ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ
- ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ : ਅਬ ਕੇ ਹਮ ਬਿਛੜੇ ਤੋ ਕਭੀ ਖ਼ੁਆਬੋਂ. . . - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸ਼ੀਆ ਮਾਰਕੇਜ਼ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ - ਤਨਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕੰਗ
- ਲਿਖਣ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬਿਲਕੁਲ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਏਥੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਲੇਖਾ ਮੰਗਦੇ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਕਵਿਤਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਧੜਕਣ ਹੈ ਪਰ “ਕਵਿਤਾ” ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਹੀ - ਇਕਬਾਲ
- ਸਟੇਟ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਕਰਾਰਾ ਥੱਪੜ ਫ਼ਿਲਮ “ਪਾਨ ਸਿੰਘ ਤੋਮਰ” - ਬਿੰਦਰਪਾਲ ਫਤਿਹ
- 'ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ' ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ - ਸੁਰਜੀਤ ਗੱਗ
- ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਆਤੰਕ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਮਨੁੱਖਤਾ, ਪਛਾਣ, ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਹੋਣੀ ਦੇ ਮਸਲੇ ਉਠਾਉਂਦੀ ਪੁਸਤਕ 'ਬੂਵਆਰ ਦਾ ਨਾਰੀਵਾਦ' - ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਛੇੜੋ-ਛੇੜੋ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਕਰੋ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੱਲਾ-ਗੁੱਲਾ - ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅਮਿਤੋਜ : ਗੁਆਚੀ ਪੁਸ਼ਤ ਦਾ ਪ੍ਰਵਚਨ -ਗੁਰਬਚਨ
- ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ: ਇੱਕ ਸੀ ਫ਼ਰਖ਼ੰਦਾ ਲੋਧੀ -ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਟ` (ਡਾ.)
- ਕਵਿਤਾ ਤੋਂ ਪਰੇ ‘ਇੱਕ ਪਾਸ਼ ਇਹ ਵੀ’ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਬੇਬਾਕ ਤੇ ਫ਼ੱਕਰ ਲੇਖਕ ਸੀ `ਗੁਰਮੇਲ ਸਰਾ` -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਆਤੂ ਖੋਜੀ: ਅੰਬਰ ਲੱਭ ਲਏ ਨਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਨੇ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਦਾ ਵਾਰਸ : ਸਾਈਂ ਜ਼ਹੂਰ ਅਹਿਮਦ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੌਂਕੀ
- ‘ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਗਾਗਰ’ ਮੇਰੀ ਮਨਪਸੰਦ ਪੁਸਤਕ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਆਥਣੇ ਨੀ ... –ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ
- ਬਾਬਾ ਜੀ ਸੁਣਦੇ ਪਏ ਹੋ... - ਯੁੱਧਵੀਰ ਸਿੰਘ ਆਸਟਰੇਲੀਆ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੁੱਗਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
G.S Dhaliwal
good, Intellectual writing