Thu, 18 April 2024
Your Visitor Number :- 6980101
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ: ਕਿੱਥੇ ਖੜੇ ਅਸੀਂ -ਡਾ. ਸੋਨੀਆ ਕੰਬੋਜ
Posted on:- 23-03-2012
ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ’ਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਲਪਨਾ ’ਤੇ ਖੜਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਸੁਣੀਆਂ-ਸੁਣਾਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ’ਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ (ਵੱਡੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ) ਨਾਲ। ਅਸਲ ’ਚ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕਿਨਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ’ਚ ਬੱਚਾ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਨਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ’ਚ ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਕਿ ‘ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਖੜੇ ਹਾਂ’ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਨਿਦਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਿਦਾਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਅਸੀਂ ਚੱਲ ਪਵਾਂਗੇ। ਇਹ ਇਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਵਰਗੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਅਣਛੋਹਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਆਂਕੜਿਆ ਮੁਤਾਬਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਰ 98 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ ਜਦਕਿ ਘਰਾਂ ’ਚ ਜਾਂ ਅਸਿੱਖਿਅਤ ਦਾਈਆਂ ਆਦਿ ਤੋਂ ਜਣੇਪਾ ਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ’ਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਜੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਮੌਤ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸਰਜਰੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਫੈਸ਼ਨ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਹੱਦੋਂ ਵੱਧ ਇਸਤੇਮਾਲ ਉਸਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਉਭਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਰ ਤਸਵੀਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੱਖ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਮੁੱਢਲੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਕਿ ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ’ਚ ਰਿਸਕ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਦਾ ਕਿਸੇ ਔਖੇ ਵੇਲੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ’ਚ ਸ਼ਿਫਟ ਹੋ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਆਲੋਕਾਰੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। 1967 ’ਚ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਸਰਵੇ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ’ਚ ਕੁਲ ਜਣੇਪਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 4.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਇਹ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਵੱਧ ਕੇ 31 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 21 ਤੋਂ 23 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ। ਪਿੰਡਾਂ ’ਚ ਹਾਲੇ ਇਹ ਸਿਰਫ 6 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਹੀ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਲਕ, ਸੂਬੇ, ਜ਼ਿਲੇ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ 15 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਫਾਲਤੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਕਿ ਇਨਾਂ ਆਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਚੀਨ ’ਚ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ‘ਅਮੈਰੀਕਨ ਜਨਰਲ ਆਫ ਓਬਸ ਐਂਡ ਗਾਇਨੀ’ ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਪੋਰੀਕੋ ਨੇ ‘ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਕ ਮਹਾਮਾਰੀ’ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ’ਚ ਮਰੀਜ਼ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ’ਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ 24 ਤੋਂ 48 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਬੱਚਾ ਦੀ ਮੂਵਮੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ, ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਭਰੀ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੈਂਸਟਿਵ ਮਰੀਜ਼ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਟੇਬਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਲਕ, ਸੂਬੇ, ਜ਼ਿਲੇ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ 15 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਫਾਲਤੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਕਿ ਇਨਾਂ ਆਪਰੇਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ’ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਚੀਨ ’ਚ 50 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ‘ਅਮੈਰੀਕਨ ਜਨਰਲ ਆਫ ਓਬਸ ਐਂਡ ਗਾਇਨੀ’ ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਪੋਰੀਕੋ ਨੇ ‘ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇਕ ਮਹਾਮਾਰੀ’ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ’ਚ ਮਰੀਜ਼ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ’ਚ ਚਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ ਫਿਰ ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੇ 24 ਤੋਂ 48 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂ ਬੱਚਾ ਦੀ ਮੂਵਮੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ, ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਭਰੀ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੈਂਸਟਿਵ ਮਰੀਜ਼ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਟੇਬਲ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ ਪਹਿਲੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮਿੱਥਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। 12ਵੀਂ-13ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਜਦੋਂ ਜਣੇਪੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਂ ਦੇ ਬਚਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਔਰਤ ਦਾ ਢਿੱਡ ਪਾੜ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਟਾਂਕੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਤਕਨੀਕ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ’ਚ ਔਰਤ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਕੋਈ ਪੁਖਤਾ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਪਹਿਲਾ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ 1500 ’ਚ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ’ਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਸਵਿਸ ਫਾਰਮਰ ਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਰੀਕਾ ਹੀ ਅਪਣਾਇਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਔਰਤ ਦੇ ਟਾਂਕੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਸ ’ਚ ਜੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਬਚ ਗਏ, ਪਰ ਅੱਜ ਬਹੁਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 1800 ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਜੇਮਜ਼ ਬੇਰੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਫਲ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰੈਂਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ।
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ?
ਔਰਤ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਟੇਡਾ ਟੱਕ ਲਗਾ ਕੇ ਬੱਚਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਚ ਐਨਸਥੀਸੀਆ ਦੇ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ 30 ਮਿੰਟ ਦੇ ਇਸ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ’ਚ ਇਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਯੂਨਿਟ ਖੂਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਆਮ ਡਿਲਵਰੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਡਾਕਟਰ, ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਾਲਾਤ
ਔਲ ਦਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਮੂੰਹ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣਾ।
ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਲ ਦਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਤੋਂ ਹਟ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਖੂਨ ਵਗਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦਾ ਟੇਢਾ ਜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਉਲਟਾ ਹੋਣਾ।
ਪੈਦਾਇਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚੇ ਦਾ ਰਸਤੇ ’ਚ ਅਟਕ ਜਾਣਾ।
ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦਾ ਫੱਟ ਜਾਣਾ।
ਪਿਛਲੇ ਜਣੇਪੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਹੋਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦੀ ਧੜਕਨ ਘੱਟ ਹੋਣਾ।
ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਔਰਤ ਦਾ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ’ਚ ਨਾ ਜਾਣਾ।
ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ’ਚ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵੱਧਣਾ।
ਔਕੜਾਂ ਨਾਲ ਜੰਮਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ (ਪ੍ਰੀਸ਼ੀਅਸ ਪ੍ਰੈਗਨੈਸੀ)।
ਬੱਚੇਦਾਨੀ ’ਚ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹੋਣਾ।
ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪਰੈਸ਼ਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗੀ ਦੌਰੇ ਪੈਣਾ।
ਨਾੜੂ ਦਾ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ।
ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਿਲ ਜਾਂ ਸਾਹ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿਥੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ’ਚ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ
ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਚ ਟੀਕਾ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਪਿੱਠ ’ਚ ਦਰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਖੂਨ ਵਗਣ (ਬਲੀਡਿੰਗ) ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਾਜ਼ੁਕ ਅੰਗਾਂ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੀ ਥੈਲੀ, ਅੰਤੜੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਰਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਰੁਕਣਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 10 ਤੋਂ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਾ। ਟਾਂਕਿਆਂ ’ਚ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਗਲੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਛੱਡਣਾ।
ਮਾਂ ਨੂੰ ਬੈਠਣ ’ਚ ਤਕਲੀਫ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ’ਚ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਣਾ। ਨਵਜਾਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ’ਚ 100 ਔਰਤਾਂ ਪਿੱਛੇ 1 ਤੋਂ 6 ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੂਨ ਚੜਾਉਣ ਦੀ
ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਵਧਣ ਦੇ ਕਾਰਨ
ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ’ਚ ਸਿਰਫ ਡਾਕਟਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਬਰਾਬਰ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਡਾਕਟਰ ਲਾਲਚ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖਾਸ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਮਿਤੀਆਂ, ਚੰਗੇ ਮਹੂਰਤਾਂ, ਗੰਢ ਮੂਲ ਨੂੰ ਟਾਲਣ ਆਦਿ ਲਈ ਵੀ ਲੋਕ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਬੱਚੇ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਵੇਲੇ ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਵਕੁਤਾ ਦਿਖਾਉਣਾ। ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਜਾਣ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕਤਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੀ ਦਰ ਉੱਚੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਡੀਕਲ ਇੰਸ਼ੋਰੈਂਸ ਅਤੇ ਰੀ-ਐਂਬਰਸਮੈਂਟ ਨੇ ਵੀ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੇ ਦਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੈ
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ। ਮਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੈਸਾ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਜਣੇਪੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਮਝ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਆਪ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਟੈਸਟ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸਹੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਅਸਲ ’ਚ ਤਾਂ ਸਿਸਟਮ ’ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਵਜਾ ਨਾਲ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕਰਕੇ ਨਾਰਮਲ ਡਿਲਵਰੀ ’ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਲਾਂਭੇ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪੇਸ਼ੇ ਵਾਂਗੂ ਇਹ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਬਲੈਕਮੇਲ ਅਤੇ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਇਹ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਕਿਉ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਇਹ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛੇਗਾ ਕਿ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ’ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਆਡਿਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਬਹਿਸ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(ਲੇਖਿਕਾ ਜਲੰਧਰ ’ਚ ਔਰਤ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਟੈਸਟ ਟਿਊਬ ਬੇਬੀ ਦੀ ਮਾਹਰ ਡਾਕਟਰ ਹਨ)
ਜੂਲੀਅਸ ਸੀਜ਼ਰ ਪਹਿਲੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮਿੱਥਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। 12ਵੀਂ-13ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਜਦੋਂ ਜਣੇਪੇ ਦੌਰਾਨ ਮਾਂ ਦੇ ਬਚਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਤਾਂ ਔਰਤ ਦਾ ਢਿੱਡ ਪਾੜ ਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਟਾਂਕੇ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਤਕਨੀਕ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ’ਚ ਔਰਤ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਕੋਈ ਪੁਖਤਾ ਸਬੂਤ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਪਹਿਲਾ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ 1500 ’ਚ ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ ’ਚ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਸਵਿਸ ਫਾਰਮਰ ਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਤਰੀਕਾ ਹੀ ਅਪਣਾਇਆ ਪਰ ਉਸਨੇ ਜਿਸ ਤਰਾਂ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਔਰਤ ਦੇ ਟਾਂਕੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ। ਜਿਸ ’ਚ ਜੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਬਚ ਗਏ, ਪਰ ਅੱਜ ਬਹੁਤੇ ਮੈਡੀਕਲ ਪੇਸ਼ੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। 1800 ’ਚ ਡਾਕਟਰ ਜੇਮਜ਼ ਬੇਰੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਸਫਲ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਰੈਂਚ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਗੁਲਾਮਾਂ ’ਤੇ ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ।
ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ?
ਔਰਤ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ’ਚ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਟੇਡਾ ਟੱਕ ਲਗਾ ਕੇ ਬੱਚਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਚ ਐਨਸਥੀਸੀਆ ਦੇ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ 30 ਮਿੰਟ ਦੇ ਇਸ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ’ਚ ਇਕ ਤੋਂ ਡੇਢ ਯੂਨਿਟ ਖੂਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਆਮ ਡਿਲਵਰੀ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਡਾਕਟਰ, ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਸਹਾਇਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਖੂਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਾਲਾਤ
ਔਲ ਦਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਮੂੰਹ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣਾ।
ਜਨਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਔਲ ਦਾ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਤੋਂ ਹਟ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਖੂਨ ਵਗਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦਾ ਟੇਢਾ ਜਾਂ ਪਹਿਲੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਉਲਟਾ ਹੋਣਾ।
ਪੈਦਾਇਸ਼ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚੇ ਦਾ ਰਸਤੇ ’ਚ ਅਟਕ ਜਾਣਾ।
ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਦਾ ਫੱਟ ਜਾਣਾ।
ਪਿਛਲੇ ਜਣੇਪੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਹੋਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦੀ ਧੜਕਨ ਘੱਟ ਹੋਣਾ।
ਦਵਾਈਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਔਰਤ ਦਾ ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ’ਚ ਨਾ ਜਾਣਾ।
ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ’ਚ ਤਸੱਲੀਬਖਸ਼ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵੱਧਣਾ।
ਔਕੜਾਂ ਨਾਲ ਜੰਮਣ ਵਾਲਾ ਬੱਚਾ (ਪ੍ਰੀਸ਼ੀਅਸ ਪ੍ਰੈਗਨੈਸੀ)।
ਬੱਚੇਦਾਨੀ ’ਚ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਬੱਚੇ ਹੋਣਾ।
ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪਰੈਸ਼ਰ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗੀ ਦੌਰੇ ਪੈਣਾ।
ਨਾੜੂ ਦਾ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਣਾ।
ਬੱਚੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣਾ।
ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦਿਲ ਜਾਂ ਸਾਹ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋਣਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿਥੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ’ਚ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ
ਰੀੜ ਦੀ ਹੱਡੀ ’ਚ ਟੀਕਾ ਲਾਉਣ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੇ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਇਸ ਨਾਲ ਦੇਰ-ਸਵੇਰ ਪਿੱਠ ’ਚ ਦਰਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਖੂਨ ਵਗਣ (ਬਲੀਡਿੰਗ) ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਾਜ਼ੁਕ ਅੰਗਾਂ ਪੇਸ਼ਾਬ ਦੀ ਥੈਲੀ, ਅੰਤੜੀਆਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਰਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਰੁਕਣਾ ਵੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਸਧਾਰਣ ਡਿਲਵਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 10 ਤੋਂ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੱਕ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਾ। ਟਾਂਕਿਆਂ ’ਚ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਗਲੇ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਛੱਡਣਾ।
ਮਾਂ ਨੂੰ ਬੈਠਣ ’ਚ ਤਕਲੀਫ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ’ਚ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਣਾ। ਨਵਜਾਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ’ਚ 100 ਔਰਤਾਂ ਪਿੱਛੇ 1 ਤੋਂ 6 ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੂਨ ਚੜਾਉਣ ਦੀ
ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਵਧਣ ਦੇ ਕਾਰਨ
ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ’ਚ ਸਿਰਫ ਡਾਕਟਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਉਸ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਬਰਾਬਰ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਡਾਕਟਰ ਲਾਲਚ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖਾਸ ਦਿਨਾਂ ਅਤੇ ਮਿਤੀਆਂ, ਚੰਗੇ ਮਹੂਰਤਾਂ, ਗੰਢ ਮੂਲ ਨੂੰ ਟਾਲਣ ਆਦਿ ਲਈ ਵੀ ਲੋਕ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਬੱਚੇ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਵੇਲੇ ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਲੋੜ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਵਕੁਤਾ ਦਿਖਾਉਣਾ। ਜੰਮਣ ਪੀੜਾਂ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਜਾਣ ਅਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕਤਾ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਚੰਗੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੀ ਦਰ ਉੱਚੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਡੀਕਲ ਇੰਸ਼ੋਰੈਂਸ ਅਤੇ ਰੀ-ਐਂਬਰਸਮੈਂਟ ਨੇ ਵੀ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਦੇ ਦਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੈ
ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਉਦੋਂ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ। ਮਰੀਜ਼ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨਾਲ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਪੈਸਾ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਜਣੇਪੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਮਝ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਫੈਸਲਾ ਆਪ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਸਹੀ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਟੈਸਟ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜੋ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਆਪਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸਹੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
ਅਸਲ ’ਚ ਤਾਂ ਸਿਸਟਮ ’ਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਦੀ ਵਜਾ ਨਾਲ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਲਗਾਤਾਰ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਡਾਕਟਰ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕਰਕੇ ਨਾਰਮਲ ਡਿਲਵਰੀ ’ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਲਾਂਭੇ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਵੀ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪੇਸ਼ੇ ਵਾਂਗੂ ਇਹ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਬਲੈਕਮੇਲ ਅਤੇ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਿਸਟਮ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ’ਚ ਇਹ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਕਿਉ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ ਇਹ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛੇਗਾ ਕਿ ਟਾਈਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਮੁਲਕਾਂ ’ਚ ਇਸ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਤਰਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਗਤ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਆਡਿਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਬਹਿਸ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
(ਲੇਖਿਕਾ ਜਲੰਧਰ ’ਚ ਔਰਤ ਰੋਗਾਂ ਅਤੇ ਟੈਸਟ ਟਿਊਬ ਬੇਬੀ ਦੀ ਮਾਹਰ ਡਾਕਟਰ ਹਨ)
Comments
Fusepheks
Acheter Kamagra Allemagne Vhvcdc https://newfasttadalafil.com/ - cialis generic cost Fyigva Cephalexin Side Effects Stomach Pain <a href=https://newfasttadalafil.com/>Cialis</a> Qfgtmt Generique Tadalafil 20mg Gliepy https://newfasttadalafil.com/ - buy generic cialis online safely Ryu et al.
grerlyhef
<a href=http://bestcialis20mg.com/>cialis and viagra sales</a> To reduce the development of drug resistant bacteria and maintain the effectiveness of streptomycin and other antibacterial drugs, streptomycin should be used only to treat or prevent infections that are proven or strongly suspected to be caused by susceptible bacteria
ਹੈਲਥ ਲਾਈਨ
- ਕੋਰੋਨਾਵਾਇਰਸ ਬਾਰੇ ਜਾਣੋ: ਉਪਜ ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ - ਸ਼ੁੱਭਕਰਮਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ, ਇਕੱਲਾਪਣ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗ : ਕਾਰਣ ਅਤੇ ਨਿਵਾਰਣ
- ਕਰੋਨਾਵਾਇਰਸ:ਡਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ -ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦੀਪਤੀ
- ਮਲੇਰੀਆ ਤੋਂ ਬਚਾਓ ਲਈ ਹੋਈਏ ਜਾਗਰੂਕ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਬਾਲ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਸਰਾਭਾ - ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਏਡਜ਼ ਤੋਂ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਬਚਾਅ ਦੀ ਕੁੰਜੀ ਹੈ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸੀ-ਸੈਕਸ਼ਨ ਭਾਵ ਸਿਜੇਰੀਅਨ ਜਣੇਪਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਕਲਮ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਹੱਕ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਓ -ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ
- ਕੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨਾਲ ਹੀ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗੀ ? - ਜਗਸੀਰ ਸਿੰਘ ਟਿੱਬਾ
- ਕਈ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ : ਐਂਗਜ਼ਾਈਟੀ
- ਚੱਲ ਪਰਤ ਚਲੀਏ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਕਦੇ ਵਿਸਾਖੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਹਰ ਚੌਥਾ ਸ਼ੂਗਰ ਪੀੜਤ ਭਾਰਤੀ
- ਸਵਾਈਨ ਫਲੂ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ… -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ
- ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਨਵੀਂ ਯੋਜਨਾ: ਜਨਮ ਸਾਥੀ ਯੋਜਨਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਕਿਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਮਹਿਲਕਲਾਂ ਦੀ ਮਨਾਈ 18ਵੀਂ ਬਰਸੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਾਇਰ ਬੀਬੀ ਬਲਵੰਤ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰੀ ਦਾ ਸਨਮਾਨ
- ਥੈਲਾਸੀਮੀਆ: ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਬਚਾਅ ਹੈ –ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ‘ਗੋਲਡਨ ਗੋਲ’ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ
- ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਟਾਈਮਜ਼ ਦਾ 6 ਫਰਵਰੀ 2015 ਦਾ ਸੰਪਾਦਕੀ: ‘‘ਮੋਦੀ ਦੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ’’
- ਸਵਾਇਨ ਫਲੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਬਚਾਓ
- ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਿਨ - ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿਹਤ ਯੋਜਨਾਵਾਂ-ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਏਡਜ਼: ਸਿਰਫ਼ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਇਲਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ੂਗਰ: ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਹੀ ਇਲਾਜ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਕੰਢੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਹੋਈ ਦੁੱਖਾਂ ’ਚ ਤਬਦੀਲ
- ਤਿੰਨ ਰੋਜ਼ਾ ਵਿੱਦਿਅਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਪੰਨ
- ਭਾਰਤ ਤੇ ਚੀਨ ਦਰਮਿਆਨ ਨਿੱਘੇ ਸਬੰਧ ਦੋਹਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ - ਸੀਤਾਰਾਮ ਯੇਚੁਰੀ
- ਅੱਖਾਂ ਦਾਨ, ਮਹਾਨ ਦਾਨ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦੈ ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ –ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ
- ਤਨ ਮਨ ਰਹੇ ਤੰਦਰੁਸਤ -ਪਵਨ ਉੱਪਲ
- ਚਮੜੀ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ -ਡਾ. ਰਜਤ ਛਾਬੜਾ
- ਰਾਤ ਦੇ ਖਾਣੇ ਮਗਰੋਂ ਬੁਰਸ਼-ਡਾ. ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਸਰੀਨ
- ਲਾਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਮਿਰਗੀ -ਡਾ. ਸੁਮੇਸ਼ ਹਾਂਡਾ
- ਵਾਲ ਰੰਗਣ ਦਾ ਖਤਰਾ -ਡਾ. ਪ੍ਰਮੋਦ
- ਹੈਪਾਟਾਈਟਸ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ, ਬਚਾਅ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪ੍ਰਾਣ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ -ਡਾ. ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁੰਬਰ
- ਮਨ ਨਾਲ ਬੇਰੁਖੀ -ਡਾ. ਟੀਐਲ ਚੋਪੜਾ
- ਔਲਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ’ਚ ਅੜਿੱਕਾ -ਡਾ. ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮਾਂ ਉਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਇਲਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਯੋਗ -ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ -ਡਾ. ਧਰਮਵੀਰ ਗਾਂਧੀ
- ਸਿਰਦਰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਬ੍ਰੇਨ ਟਿਊਮਰ ਦਾ ਲੱਛਣ -ਡਾ. ਨਵੀਨ ਚਿਤਕਾਰਾ
- ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਗੋਰੇਪਨ ਦੀਆਂ ਕਰੀਮਾਂ -ਡਾ. ਰਿਤੂ ਦੀਪਤੀ
- ਕੰਗਾਰੂ ਕੇਅਰ: ਨਵਜਾਤਾਂ ਲਈ ਵਰਦਾਨ -ਡਾ. ਗੁਰਦੇਵ ਚੌਧਰੀ
- ਬਾਰਡਰ ਲਾਈਨ ਪਰਸਨੈਲਿਟੀ ਡਿਸਆਰਡਰ -ਡਾ. ਗੁਲਬਹਾਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਜੋੜਾਂ ਦੇ ਦਰਦ ਯੂਰਿਕ ਐਸਿਡ 'ਤੇ ਰੱਖੋ ਨਜ਼ਰ -ਡਾ. ਦਿਲਬੰਸ ਸਿੰਘ ਪੰਧੇਰ
- ਯੂਰੀਨਰੀ ਬਲੈਡਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਕਰੋ ਬਚਾਅ -ਡਾ. ਰਘੁਵਿੰਦਰ
- ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਦੀ ਨਹੀਂ -ਡਾ. ਰਾਜਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਕੰਜਕਟੀਵਾਈਟਿਸ ਤੋਂ ਰਹੋ ਸਾਵਧਾਨ -ਡਾ. ਨਵਨੀਤ ਗਰਗ
- ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਤੋਂ ਡਰੋ ਨਹੀਂ -ਡਾ. ਨਵੀਨ ਚਿਤਕਾਰਾ
- ਦਿਲ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ -ਡਾ. ਕਪਿਲ ਗੁਪਤਾ
- ਡਾਇਬਟੀਜ਼: ਸਿਹਤਮੰਦ ਕਿਵੇਂ ਰਹੀਏ -ਡਾ. ਐਸ ਪੀ ਐਸ ਗਰੋਵਰ
- ਸਾਇਨਸ ਦੇ ਵਾਰ ਕਰੋ ਬੇਕਾਰ -ਡਾ. ਸੰਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸਰਵਾਈਕਲ : ਕਿਵੇਂ ਬਚੀਏ -ਡਾ. ਅਨਮੋਲ ਗੁਲਾਟੀ
- ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਯੋਗਾ -ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੇਟ ਦੀ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ -ਡਾ. ਅਮਿਤ ਸਿੰਗਲ
- ਨੀਮ-ਹਕੀਮ ਦੇ ਚੱਕਰ 'ਚ ਫਸ ਰਹੇ ਨੌਜਵਾਨ -ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦੀਪਤੀ
- ਦੰਦ ਰਹਿਣ ਚਮਕਦੇ -ਡਾ. ਸਿੰਮੀ ਖਨੇਜਾ
- ਜਦ ਸਾਲ 40ਵਾਂ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ -ਡਾ. ਸੰਦੀਪ ਜੁਨੇਜਾ
- ਸੀ.ਓ.ਪੀ.ਡੀ. 'ਚ ਰੱਖੋ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ -ਡਾ. ਐੱਚ.ਜੇ. ਸਿੰਘ
- ਅੱਲ੍ਹੜ ਉਮਰ 'ਚ ਕਿਲ ਮੁਹਾਸੇ -ਡਾ. ਰਜਤ ਛਾਬੜਾ
- ਟੀ.ਬੀ. ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਹੋਣ ਦੀ ਲੋੜ -ਡਾ. ਅਜੇ ਯਾਦਵ
- ਪ੍ਰੋਸਟੇਟ ਕੈਂਸਰ -ਡਾ. ਰਾਜੇਸ਼ ਅਗਰਵਾਲ
- ਸਿਹਤ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਗ਼ੁੱਸਾ -ਡਾ. ਸੁਮੇਸ਼ ਹਾਂਡਾ
- ਹਾਰਟ ਅਟੈਕ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚੀਏ?
- ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਪੋਲ ਖੋਲਦੀ ਬਾਇਓਪਸੀ -ਡਾ. ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ...ਜੇ ਹੋਵੇ ਟੈਨਸ਼ਨ -ਡਾ. ਸੰਦੀਪ ਗੋਇਲ
- ਯੋਗ ਨਾਲ ਪਾਓ ਦਹਿਸ਼ਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ -ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬਣੋ ਬਿਹਤਰ ਮਾਪੇ -ਡਾ. ਗੁਰਦੇਵ ਚੌਧਰੀ
- ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ -ਡਾ. ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਦੀਪਤੀ
- ਸਿਜ਼ੇਰੀਅਨ: ਕਿੱਥੇ ਖੜੇ ਅਸੀਂ -ਡਾ. ਸੋਨੀਆ ਕੰਬੋਜ
- ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਤੇ ਕਿਡਨੀ ਰੋਗ -ਡਾ. ਸੋਨੀਆ ਕੰਬੋਜ
Shouichi
Thanks for the instghi. It brings light into the dark!