Fri, 19 April 2024
Your Visitor Number :- 6983346
ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦਾ ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਤੇ ਸਾਡਾ ਕਿਰਦਾਰ ! -ਹਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪਰਹਾਰ
Posted on:- 30-07-2019
ਮੈਂ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਇਹ ਦੇਖਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਜਾਂ ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਪਹਿਰਾਵੇ ਵਾਲੇ, ਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਿਖਣ ਵਾਲੇ, ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਤੋਂ ਆਮ ਲੋਕ ਇਹ ਆਸ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਬਾਹਰੋਂ ਪੂਰਨ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਿਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਦਰੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਪੂਰੇ ਉਤਰਨ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨੀ-ਇੱਕੀ ਦਾ ਹੀ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ, ਈਰਖਾ, ਸਾੜ੍ਹਾ, ਦਵੈਸ਼, ਨਫਰਤ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਵਲੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਖਾਲਸੇ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਬਹੁਤ ਉਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਖਾਲਸੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਲੋਕ ੳਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਆਸ ਵੱਡੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਅਸਲੀਅਤ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰੋਂ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪਾ ਲੈਣ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕੋਈ ਖਾਸ ਦਿਖ ਬਣਾ ਲੈਣ ਨਾਲ ਜਾਂ ਬਾਹਰੀ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ, ਵਿਅਕਤੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਤਾਂ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਜਾਂ ਪੂਜਾ ਪਾਠ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਨੀਚੇ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅਕਤੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਅਜਿਹੇ ਦਿਖਾਵੇ ਵਾਲੇ ਧਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਮ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਹਾਂ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ? ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ, ਪਰ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਧਰਵਾਸ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਔਗੁਣ ਛੁਪਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਅਕਤੀ ਉਦੋਂ ਹੀ ਬਦਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਸੋਚ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਅਜਿਹੇ ਦਿਖਾਵੇ ਵਾਲੇ ਧਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਆਮ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਚੰਗੇ ਹਾਂ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ? ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ, ਪਰ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਧਰਵਾਸ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਔਗੁਣ ਛੁਪਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ, ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਆਦਿ ਨੂੰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਾਹਰੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪਹਿਰਾਵਾ ਜਾਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੀ ਧਾਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਾਹਰੋਂ ਧਰਮੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਾਦਗੀ ਨਾਲ ਬਿਤਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਵਰਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਵਾਰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਕਸਰ ਇਹ ਸਵਾਲ ਖੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ, ਦਿਖਾਵੇ, ਪਹਿਰਾਵੇ ਆਦਿ ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਲਾਭ?
ਪਰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦਾ ਜਥੇਬੰਦਕ ਢਾਂਚਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਥੇ ਸਿਰਫ ੳਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਾਹਰੋਂ ਧਰਮ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਦਿਖਣ ਵਾਲੀ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।ਅੰਦਰੋਂ ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਹਾਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਰਿਤਰ ਜਾਂ ਕਿਰਦਾਰ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਦੂਜੇ, ਤੀਜੇ ਜਾਂ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਵਿਵਹਾਰ, ਕਿਰਦਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਸ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।ਬੇਸ਼ਕ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਜਗ੍ਹਾ ਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਅਕਸਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।ਜਦੋਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਚੋਣ ਮੌਕੇ ਵਿਵਹਾਰ, ਕਿਰਦਾਰ, ਲਿਆਕਤ, ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਆਦਿ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਜਾਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਨਾ-ਅਹਿਲ ਲੋਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਵਾਲਾ (Status Quo) ਜਾਂ ਪਿਛਾਂਹਖਿਚੂ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਜਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਅਗਾਂਹ ਲਿਜਾਣ ਜਾਂ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖੇ, ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਵਾਲੇ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਧਰਮਾਂ ਜਾਂ ਧਰਮੀ (ਅਖੌਤੀ) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਾਂਹਖਿਚੂ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੀ ਸਟੱਡੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਹੀ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕੇ ਦਾਅਵਾ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰੋਲ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਪੱਖੋਂ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਹਾਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਚਲਦਾ ਹੈ।ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਹਾਰਕ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਲਾ ਪੱਖ ਹਰ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ।ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬਾਹਰੋਂ ਧਰਮੀ ਦਿਖਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹੋ, ਫਿਰ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤਰਕ ਦੇ ਮੰਨਣਾ ਤੇ ਪੂਰੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਾਵਾਸ਼ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣਾ।ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੀਤ-ਰਸਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਜਾਂ ਤਰਕ ਨਾਲ ਜਾਨਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੱਚਾ ਧਰਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਮਨਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਜੋ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਚਲਦਾ ਰੱਖਣਾ ਹੀ ਧਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਰਿਯਾਦਾ ਨਾਲ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਕਦੇ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਬੇਸ਼ਕ ਸੈਂਕੜੇ ਜਾਂ ਹਜਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀਆਂ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ ਕਿਤਨੀਆਂ ਵੀ ਮੂਰਖਾਨਾ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ੀ, ਤਰਕ ਵਿਹੂਣੀਆਂ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੀਆਂ ਨਾ ਹੋਣ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਧਰਮੀ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ, ਉਸਦੀ ਲਿਆਕਤ, ਦੁਨਿਆਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ-ਲਿਖਾਈ, ਨਿੱਜੀ ਵਿਵਹਾਰ, ਨਿੱਜੀ ਕਿਰਦਾਰ, ਚਾਲ-ਚਲਣ ਆਦਿ ਸਭ ਦਾ ਨੰਬਰ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ 3 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਜਾਂ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ।ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਛੇਕਿਆ ਜਾਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਉਪਰ ਕੋਈ ਫਤਵਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਆਧਾਰ ਅਕਸਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵਲੋਂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ, ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਜਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਧਰਮ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਕੱਢਿਆ (ਛੇਕਿਆ) ਜਾਂ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਚੋਰ, ਕਾਤਲ, ਲੁਟੇਰਾ, ਠੱਗ, ਬਦਚਲਣ, ਬਲਾਤਕਾਰੀਆ, ਗਦਾਰ, ਜ਼ਾਲਮ, ਮੁਜ਼ਰਿਮ ਆਦਿ ਹੋਵੇ? ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੁਟੇਰੇ, ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਤੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ-ਜ਼ਰਬਾਣਿਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ, ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ, ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕੇ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਕੇ ਉਸਦੀ ਖੱਟੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਜਮਾਤਾਂ, ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਕਮਾਂ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਮਰਨ ਤੱਕ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਦਿ ਪੱਖ ਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਾਨਸਕਿ ਪੱਧਰ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਡਿਗਦਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨੇ ਬਾਹਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੇ ਮਨੋਰੰਜ਼ਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਤਾਂ ਜਰੂਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਮਨੁੱਖ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਸਗੋਂ ਪਾਗਲਪਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਅੱਜ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁਨੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਹਾਕਮਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਪੈ ਕੇ ਧਰਮ ਆਪਣੀ ਮੌਲਕਿਤਾ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਧਰਮ ਦਾ ਜਥੇਬੰਦਕ ਰੂਪ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਮਾਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਤੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਤਬਾਹੀ ਵੱਲ ਹੀ ਜਾਵੇਗੀ।ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਂਝੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਸਲਿਆਂ ਜਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਸੁੱਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਨੁੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਇੰਸ ਕੋਲ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਕਾਫੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਮਨ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ? ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਕਾਢਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਬਲਦੀ ਤੇ ਤੇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਗੁਆਚਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪੱਛਮ ਦੇ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਮੈਨੇਜ਼ ਕਰੋ, ਜੇ ਮੈਨੇਜ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੰਟਰੋਲ (ਕਾਬੂ) ਕਰੋ, ਜੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਪਰੈਸ (ਦਮਨ) ਕਰੋ, ਜੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦਵਾਈਆਂ (ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੀਆਂ) ਖਾਉ।ਪਰ ਪੱਛਮ ਦੇ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਅੱਜ ਪੱਛਮੀ ਸਮਾਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਪਾਗਲਪਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਸੈਕਸ, ਮਨੋਰੰਜਨ (ਪੱਬ, ਕਲੱਬ), ਨਸ਼ੇ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਾਹ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਫਸਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਧੌਂਸ ਨਾਲ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਰਹੇ ਹਨ।ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਕੋਲ ਹੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ, ਪਰ ਧਰਮ 'ਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕਬਜਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਧਰਮ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਿਥੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ਅਸਲੀ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਥੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਹਾਕਮਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਚੁੰਗਲ 'ਚੋਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਹ ਕੰਮ ਇਤਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀਏ ਤੇ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਚਾ ਚੁੱਕਣ, ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ, ਈਰਖਾ, ਦਵੈਸ਼, ਨਫਰਤ, ਸਾੜਾ ਆਦਿ ਦੀ ਥਾਂ ਉਚਾ-ਸੁੱਚਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਨੇ ਕੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ?
ਜੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਤੇ ਦਿਖਾਵਿਆਂ-ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਢੋਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜੀਅ ਸਕੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਬੇਸ਼ਕ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਸਮਾਜ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਾਡੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਕੰਡੀਸ਼ਨਿੰਗ ਤੇ ਬਰੇਨ ਵਾਸ਼ਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਮਾਗ ਵਰਤ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਭਲਾ-ਬੁਰਾ ਸੋਚ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਫਾਇਦਾ-ਨੁਕਸਾਨ ਸੋਚ ਕੇ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ।ਪਰ ਧਰਮ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ, ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਆਪਣਾ ਦਿਮਾਗ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ? ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਸ਼ਕਤੀ ਬਿਲਕੁਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਤਨੇ ਨਿਮਾਣੇ ਤੇ ਨਿਤਾਣੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖਾਣ-ਪਹਿਨਣ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਨਿੱਜੀ ਫੈਸਲੇ ਵੀ ਪੁਜਾਰੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਜਾਂ ਪੁਜਾਰੀ ਦੀ ਦੱਸੀ ਮਰਿਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਤੇ ਖੁੱਲੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹੋਵਾਂਗੇ? ਸਾਡੀ ਖਾਮੋਸ਼ੀ, ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਤਬਾਹ ਕਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਧਰ ਜਾਂ ਓਧਰ ਖੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਵਿੱਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ? ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਰਦਾ ਬਣ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਢੋਹਣ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ? ਜਾਗੋ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਦ ਤਿਆਗੋ?
ਪਰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦਾ ਜਥੇਬੰਦਕ ਢਾਂਚਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਥੇ ਸਿਰਫ ੳਨ੍ਹਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਾਹਰੋਂ ਧਰਮ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਹਰੋਂ ਦਿਖਣ ਵਾਲੀ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਕਰਦੇ ਹੋਣ।ਅੰਦਰੋਂ ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਇਨਸਾਨ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਵਿਹਾਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਰਿਤਰ ਜਾਂ ਕਿਰਦਾਰ ਕੀ ਹੈ, ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਦੂਜੇ, ਤੀਜੇ ਜਾਂ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਵਿਵਹਾਰ, ਕਿਰਦਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਸ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।ਬੇਸ਼ਕ ਅਜਿਹਾ ਸਭ ਜਗ੍ਹਾ ਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਅਕਸਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।ਜਦੋਂ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਚੋਣ ਮੌਕੇ ਵਿਵਹਾਰ, ਕਿਰਦਾਰ, ਲਿਆਕਤ, ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਆਦਿ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਹਰੀ ਦਿੱਖ ਜਾਂ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਨਾ-ਅਹਿਲ ਲੋਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਖੜੋਤ ਵਾਲਾ (Status Quo) ਜਾਂ ਪਿਛਾਂਹਖਿਚੂ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਜਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਅਗਾਂਹ ਲਿਜਾਣ ਜਾਂ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ।ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖੇ, ਤਜ਼ੁਰਬੇ ਵਾਲੇ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਧਰਮਾਂ ਜਾਂ ਧਰਮੀ (ਅਖੌਤੀ) ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਾਂਹਖਿਚੂ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ?
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੀ ਸਟੱਡੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਇਹੀ ਜਾਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬੇਸ਼ਕ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕੇ ਦਾਅਵਾ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮ ਦਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਰੋਲ, ਉਸਨੂੰ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਪੱਖੋਂ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਹਾਰਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਸਭ ਕੁਝ ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਚਲਦਾ ਹੈ।ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਵਿਹਾਰਕ ਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਾਲਾ ਪੱਖ ਹਰ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ।ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬਾਹਰੋਂ ਧਰਮੀ ਦਿਖਦੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹੋ, ਫਿਰ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ ਦਾ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਤਰਕ ਦੇ ਮੰਨਣਾ ਤੇ ਪੂਰੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਾਵਾਸ਼ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣਾ।ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੀਤ-ਰਸਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਜਾਂ ਤਰਕ ਨਾਲ ਜਾਨਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੱਚਾ ਧਰਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਮਨਾਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਜੋ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਚਲਦਾ ਰੱਖਣਾ ਹੀ ਧਰਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਰਿਯਾਦਾ ਨਾਲ ਛੇੜ-ਛਾੜ ਕਦੇ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਬੇਸ਼ਕ ਸੈਂਕੜੇ ਜਾਂ ਹਜਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣੀਆਂ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ ਕਿਤਨੀਆਂ ਵੀ ਮੂਰਖਾਨਾ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ੀ, ਤਰਕ ਵਿਹੂਣੀਆਂ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੀਆਂ ਨਾ ਹੋਣ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਸੀਂ ਧਰਮੀ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ, ਉਸਦੀ ਲਿਆਕਤ, ਦੁਨਿਆਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ-ਲਿਖਾਈ, ਨਿੱਜੀ ਵਿਵਹਾਰ, ਨਿੱਜੀ ਕਿਰਦਾਰ, ਚਾਲ-ਚਲਣ ਆਦਿ ਸਭ ਦਾ ਨੰਬਰ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ 3 ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਜਾਂ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ।ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਛੇਕਿਆ ਜਾਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਉਪਰ ਕੋਈ ਫਤਵਾ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸਦਾ ਆਧਾਰ ਅਕਸਰ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਵਲੋਂ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਮਰਿਯਾਦਾਵਾਂ, ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਜਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਜਾਂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਤ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਆਦਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉਸ ਧਰਮ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਲਈ ਕੱਢਿਆ (ਛੇਕਿਆ) ਜਾਂ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਚੋਰ, ਕਾਤਲ, ਲੁਟੇਰਾ, ਠੱਗ, ਬਦਚਲਣ, ਬਲਾਤਕਾਰੀਆ, ਗਦਾਰ, ਜ਼ਾਲਮ, ਮੁਜ਼ਰਿਮ ਆਦਿ ਹੋਵੇ? ਜਥੇਬੰਧਕ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੁਟੇਰੇ, ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਤੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ-ਜ਼ਰਬਾਣਿਆਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ, ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ, ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਕੇ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫਿਰਕੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਵਰਤ ਕੇ ਉਸਦੀ ਖੱਟੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਜਮਾਤਾਂ, ਲੋਕ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਕਮਾਂ ਨਾਲ ਰਲ਼ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਮਰਨ ਤੱਕ ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਦਿ ਪੱਖ ਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੋਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਾਨਸਕਿ ਪੱਧਰ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਡਿਗਦਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਨੇ ਬਾਹਰੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੇ ਮਨੋਰੰਜ਼ਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਤਾਂ ਜਰੂਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਮਨੁੱਖ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਸਗੋਂ ਪਾਗਲਪਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਅੱਜ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁਨੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਹਾਕਮਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਪੈ ਕੇ ਧਰਮ ਆਪਣੀ ਮੌਲਕਿਤਾ ਗੁਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਧਰਮ ਦਾ ਜਥੇਬੰਦਕ ਰੂਪ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਮਾਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਜਾਤੀ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਤਾ ਤਬਾਹੀ ਵੱਲ ਹੀ ਜਾਵੇਗੀ।ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਂਝੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਮਸਲਿਆਂ ਜਾਂ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਵਿਗਿਆਨ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਸੁੱਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਨੁੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਾਇੰਸ ਕੋਲ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਬੇਸ਼ਕ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਕਾਫੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਾਰੀ ਦਿਸ਼ਾ ਮਨ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ? ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਨਵੀਂਆਂ ਕਾਢਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਲਈ ਬਲਦੀ ਤੇ ਤੇਲ ਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਗੁਆਚਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪੱਛਮ ਦੇ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਮੈਨੇਜ਼ ਕਰੋ, ਜੇ ਮੈਨੇਜ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੰਟਰੋਲ (ਕਾਬੂ) ਕਰੋ, ਜੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਪਰੈਸ (ਦਮਨ) ਕਰੋ, ਜੇ ਕੁਝ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦਵਾਈਆਂ (ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ ਆਦਿ ਦੀਆਂ) ਖਾਉ।ਪਰ ਪੱਛਮ ਦੇ ਮਨੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਅੱਜ ਪੱਛਮੀ ਸਮਾਜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗਾਂ ਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਪਾਗਲਪਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਚਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਸੈਕਸ, ਮਨੋਰੰਜਨ (ਪੱਬ, ਕਲੱਬ), ਨਸ਼ੇ ਤੇ ਦਵਾਈਆਂ ਹੀ ਬਾਕੀ ਰਾਹ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਫਸਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਧੌਂਸ ਨਾਲ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਸੇ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਰਹੇ ਹਨ।ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਤੇ ਅਨੁਭਵ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਕੋਲ ਹੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ, ਪਰ ਧਰਮ 'ਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ, ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦਾ ਕਬਜਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਧਰਮ ਅਲੋਪ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਤੇ ਸਿਆਸਤ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ।
ਅੱਜ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਤਬਾਹੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਜਿਥੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ਅਸਲੀ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਥੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਧਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਹਾਕਮਾਂ ਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਚੁੰਗਲ 'ਚੋਂ ਕੱਢਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।ਇਹ ਕੰਮ ਇਤਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀਏ ਤੇ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਉਚਾ ਚੁੱਕਣ, ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਹੰਕਾਰ, ਈਰਖਾ, ਦਵੈਸ਼, ਨਫਰਤ, ਸਾੜਾ ਆਦਿ ਦੀ ਥਾਂ ਉਚਾ-ਸੁੱਚਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੇ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਨੇ ਕੀ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ?
ਜੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਤੇ ਦਿਖਾਵਿਆਂ-ਪਹਿਰਾਵਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰ ਢੋਹਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜੀਅ ਸਕੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਬੇਸ਼ਕ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਸਮਾਜ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਸਾਡੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਅਜਿਹੀ ਕੰਡੀਸ਼ਨਿੰਗ ਤੇ ਬਰੇਨ ਵਾਸ਼ਿੰਗ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿਮਾਗ ਵਰਤ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਭਲਾ-ਬੁਰਾ ਸੋਚ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਫਾਇਦਾ-ਨੁਕਸਾਨ ਸੋਚ ਕੇ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ।ਪਰ ਧਰਮ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਰੀਤਾਂ ਰਸਮਾਂ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ਾਂ, ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਆਪਣਾ ਦਿਮਾਗ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ? ਸਾਡੀ ਸੋਚ ਸ਼ਕਤੀ ਬਿਲਕੁਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਤਨੇ ਨਿਮਾਣੇ ਤੇ ਨਿਤਾਣੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਖਾਣ-ਪਹਿਨਣ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਨਿੱਜੀ ਫੈਸਲੇ ਵੀ ਪੁਜਾਰੀ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਜਾਂ ਪੁਜਾਰੀ ਦੀ ਦੱਸੀ ਮਰਿਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਤੇ ਖੁੱਲੇ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਵਾਬਦੇਹ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਜੇ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹੋਵਾਂਗੇ? ਸਾਡੀ ਖਾਮੋਸ਼ੀ, ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਤਬਾਹ ਕਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? ਸਾਨੂੰ ਇਧਰ ਜਾਂ ਓਧਰ ਖੜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ? ਵਿੱਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਵਾਲਾ ਰਸਤਾ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਰਸਤਾ ਹੈ? ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮੁਰਦਾ ਬਣ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਾ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਭਾਰ ਢੋਹਣ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ? ਜਾਗੋ ਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ, ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਦੀ ਨੀਂਦ ਤਿਆਗੋ?
Comments
ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਰ
- ਬਰਸਾਤੀ ਡੱਡੂ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਕੀ ਸਾਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ? -ਦੀਪ ਠੂਠਿਆਂਵਾਲੀ
- ਸਿਆਸਤ ਨੇ ਖਾ ਲਿਆ ਦੇਸ਼ ਪੰਜਾਬ -ਦੀਪ ਠੂਠਿਆਂਵਾਲੀ
- ਪਰਜਿੰਦਰ ਕਲੇਰ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਸ਼ਹੀਦ ਉੱਧਮ ਸਿੰਘ - ਦੀਪ ਠੂਠਿਆਂਵਾਲੀ
- ਦੀਪ ਠੂਠਿਆਂਵਾਲੀ ਐਂਨ ਜੈਡ ਦੀ ਇਕ ਰਚਨਾ
- ਪੀਪਾ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਪੈਨਸ਼ਨ ਸਾਡਾ ਹੱਕ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਇਤਿਹਾਸ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਸੁਆਣੀਆਂ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮੈਂ - ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਸੱਟ ਜਨਤਾ ਦੀ -ਅਮਰਿੰਦਰ ਤਾਲਿਬ
- ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਮਰਦ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਬਸ! ਆਖਣ ਨੂੰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ… -ਸੁਖਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਸਾਹਿਤਕਾਰ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਦ -ਸਵਰਾਜਬੀਰ
- ਦਸਤਕ -ਮਨਵੀਰ ਪੋਇਟ
- ਨਾਗਰਿਕ ਸੋਧ ਬਿੱਲ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਨਹੁੰ ਪਾਲਿਸ਼ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਨਾਨਕ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਝੂਠ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਗੀਤ -ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
- ਸ਼ਹਿਰ ਚੁੱਪ ਹੈ - ਸੰਧੂ ਗਗਨ
- ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਗਵਾਰਾ - ਗੋਬਿੰਦਗੜੀਆ
- ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾ
- ਜ਼ਿੰਦਾ ਲਾਸ਼ਾਂ - ਮਨਵੀਰ ਪੋਇਟ
- ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਗਵਾਰਾ - ਗੋਬਿੰਦਗੜੀਆ
- ਹੀਜੜਾ - ਪਾਸ਼ ਔਜਲਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਮਰਦੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ -ਜਯਾ ਨਰਾਇਣ
- ਉਹ ਆਉਣਗੇ - ਰਾਜੇਸ਼ ਜੋਸ਼ੀ
- ਸਬਕ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਕਿੱਥੇ ਗਈਆਂ ਫੁਲਕਾਰੀਆਂ –ਰਾਜਵੀਰ ਕੌਰ
- ਹੁਣ ਹੈ ਦੌਰ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ਵਾਲਾ –ਯਸ਼ੂ ਜਾਨ
- ਨਗਾਂ ਰਾਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸੱਚ –ਯਸ਼ੂ ਜਾਨ
- ਲਾਰੇ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਜਦੋਂ ਫਾਸੀਵਾਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ - ਬ੍ਰਤੋਲਤ ਬ੍ਰੈਖਤ
- ਬੁਜ਼ਦਿਲ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਪਾਬਲੋ ਨੈਰੂਦਾ ਦੀ ਕਵਿਤਾ
- ਜੁਗਨੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਨਰਕਕੁੰਡ ਦਾ ਹਿਟਲਰ -ਪਾਬਲੋ ਨੈਰੂਦਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਗੁਰਭਜਨ ਗਿੱਲ
- ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਹੇ ਸਬਰੀ ! - ਗਗਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ 'ਚ ਡਰ - ਏਦੋਆਰਦੋ ਗਾਲਿਆਨੋ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਪਰਮ ਜੀਤ ਰਾਮਗੜੀਆ
- ਪਾਬਲੋ ਨੈਰੂਦਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਦਮੀ - ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੱਟ
- ਈਰਖਾ - ਸੁਨੀਲ ਬਟਾਲੇ ਵਾਲਾ
- ਹੋਲੀ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਸਜਦਾ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ - ਸੰਧੂ ਗਗਨ
- ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਉਲਝਾਉਣਾ ਹੈ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ‘ਗੁੰਡੇ' ਬਨਾਮ 'ਸ਼ਰੀਫ' - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਤਜਰਬਾ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਸਮਾਂ - ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਆਵਾਮ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ 'ਬਨੇਗਾ' (BNEGA) - ਸੁਮੀਤ ਸ਼ੰਮੀ
- ਹਰ ਕਸ਼ਮੀਰੀ - ਯੋਧ ਸਿੰਘ
- ਨਾਕਾਮ ਚੋਰੀ
- ਇਨਸਾਨੀਅਤ –ਜਸ਼ ਪੰਛੀ
- ਤੇਰੀ ਮਾਂ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਦੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਬਨਾਮ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ -ਡਾ. ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਪੰਧੇਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ. ਸੋਹਲ
- ਤੜਫ਼ ਭੈਣ ਦੀ
- ਕੀ ਅਸੀਂ ਸੱਚ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋ ਗਏ? – ਸਰੁੱਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਨਹੀਂ ਲੋੜ ... -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਸਲਾਹ ਚਿੜੀ ਦੀ
- ਅੱਖੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵੇ ਸੱਜਣਾਂ -ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੰਗ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ
- ਬੋਲੀਆਂ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਰਿਮਝਿਮ -ਡਾ: ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ
- ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- 'ਸੋਨੇ ਦੀ ਨਿੱਬ' - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਔਰਤ ਦਾ ਦੁੱਖ - ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭੱਟ
- ਭਾਰਤ ਮਹਾਨ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਇੰਦਰਜੀਤ ਮਹਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਚਾਰ ਬੰਦੇ -ਜਗਜੀਤ ਧੀਮਾਨ
- ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਘਰ - ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਕੁੱਖ ’ਚ ਨਾ ਮਾਰੀ ਮਾਏ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਗੁਰਵਿੰਦਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ
- ਅਖ਼ਬਾਰ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ
- ਲੋਕ ਏਕਤਾ -ਅਕਸ਼ੈ ਖਨੌਰੀ
- ਕੱਲ੍ਹ- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਡੁਰਲੂ ਬਨਾਮ ਸੁਤੰਤਰ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ – ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਪਿਓ ਤੇ ਧੀ -ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰੰਧਾਵਾ
- ਟੈੱਟ ਪਾਸ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਹਰਦੀਪ ਕੋਟ ਕਲਾਂ
- ਇਹ ਤਸਵੀਰਾਂ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਸੈਲਫ਼ਾਂ ’ਤੇ ਪਈਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ. . .-ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਬੇਅਰਥ ਜ਼ਿੰਦਗੀ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ
- ਮੈਦਾਨ ਖੇਡ ਦਾ –ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ
- ਕੱਚੀ ਉਮਰ ਦੇ -ਮਿਸ ਕਮਲਜੀਤ ਕੌਰ ਕੋਮਲ
- ਜ਼ਹਿਰੀ ਗੀਤ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਕੇ.ਐੱਸ. ਦਾਰਾਪੁਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਰਣਜੀਤ ਖੋਖਰ
- ਉਸ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਉਮੀਦ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਘਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਇੱਕ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਰੰਗ ਲੱਗ ਜਾਵਣਗੇ - ਸੁੱਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਅੰਨਦਾਤਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਸਲਾਮ -ਕਰਮਜੀਤ ਸਕਰੁੱਲਾਂਪੁਰੀ
- ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਭਾਲੋ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਬੈਠ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ ਏਥੇ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੀ ਮੱਕੜੀ - ਗਗਨਦੀਪ ਅਬਲੋਵਾਲ
- ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੋਰ ਵਿੱਚ ਸੂਬਾ ਪੰਜਾਬ - ਅਕਸ਼ੈ ਖਨੌਰੀ
- ਓਹ ਪੰਜਾਬ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਚੁੱਪ - ਕੇ.ਐੱਸ. ਦਾਰਾਪੁਰੀ
- ਕੰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸਲਾਮ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਗੀਤ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਡੇਰੇ -ਕਰਮਜੀਤ ਸਕਰੁੱਲਾਂਪੁਰੀ
- ਕੀਮਤ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ “ਸੁਹਲ’ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਵਿਸਾਖੀ -ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਅੰਨਦਾਤੇ - ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਫ਼ਾਂਸੀ -ਕਰਮਜੀਤ ਸਕਰੁੱਲਾਂਪੁਰੀ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਮਨਦੀਪ ਗਿੱਲ ਧੜਾਕ
- ਸਿਰਨਾਵਾਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੋਟੇ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਇੱਕ ਵੇਸਵਾ - ਪਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸਵੀ
- ਅੰਮੀਏ ਨੀ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਫੌਜਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ -ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ
- ਜਦੋਂ ਵੀ ਹਨੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ... -ਸੁਖਜੀਵਨ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਕਿਰਤੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਕੈਲਗਰੀ ਗਰੀਨ ਵੇਅ ਦੀ ਉੱਪ ਚੋਣ ਲਈ ਮੈਦਾਨ ਭਖਿਆ
- ਪਲੀ ਵੱਲੋਂ ਤੇਰ੍ਹਵਾਂ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦਿਨ -ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸੇਖਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਕਿੱਦਾਂ ਭੁਲਾ ਸਕਦਾ -ਰੋਬਿਨ ਕੁਮਾਰ
- ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਰੋਈ - ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਜਤਿੰਦਰ ਭਨੋਟ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਮੈਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਬਸੰਤ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਬਲਦ - ਗੁਰਸੇਵਕ ਸੰਗਰੂਰ
- ਕਿਰਤੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਾਂ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਵਿਛੜੇ ਯਾਰ ਮਿਲਾ ਦੇ ਰੱਬਾ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਸ਼ਰੇਆਮ ਵੇਖੀ - ਗੁਰਜੀਵਨ ਸਿੱਧੂ ਨਥਾਣਾ
- ਲੋਈ ਲੋਈ ਲੋਈ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਦਿਲਬਰ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਭਾਰਤ ਵਾਸੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗੁਰਪੁਰਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਜਤਿੰਦਰ ਭਨੋਟ
- ਕੈਦ ਅਲਫ਼ਾਜ਼ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਮੇਰੀ ਝੋਲੀ ਦਰਦ ਅਵੱਲੜੇ – ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੇ ਦੀਵੇ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਰਾਂ ਮੈਂ ਦੁਆਵਾਂ -ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੈਨਾ
- ਨਵਾਂ ਸਾਲ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ. ਸੋਹਲ
- ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਸੂਰਜਾ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਕੋਈ ਵੀ ਤੁਹਾਡਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਵਧਾਨ !
- ਤੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਪਸਨਾਵਾਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਤੇਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ - ਗੁਰਪਿਆਰ ਹਰੀ ਨੌਂ
- ਬਿੱਲੀਆਂ ਦੇ ਰੰਗ – ਗੁਰਸੇਵਕ
- ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਯਾਰ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰਪੁਰ
- ਨਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਦੇ ਨਾਮ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਹਾਲਾਤ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਫੂਲੇਵਾਲਾ
- ਉਡਾਰੀਆਂ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਜਨਮ ਦਿਨ -ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਧੜ੍ਹੇਦਾਰ ਕਿਰਸਾਨੀ -'ਨੀਲ'
- ਕੌਣ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੇ... -ਪਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਮਜਬੂਰੀ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਅੱਖਰੀ ਮਾਲਾ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦਾ ਢੋਲ -ਹਰਦੀਪ ਬਿਰਦੀ
- ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਪਹਿਚਾਣ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕੰਮ ਕਰ ਬੰਦਿਆਂ ਵਾਲੇ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਬਦਲ ਜਾਣਾ ਓਹਦਾ…-ਜੀਤ ਬਾਗੀ
- ਪਿੰਡ ਸੁਲਗਦੇ… - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਵਿਹੜੇ ਵਾਲੇ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬਾਗ਼ੀ’ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਦਰਸ਼ ਵਿਖਾ ਸੱਜਣਾਂ -ਐਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਹੱਸਣੇ ਨੂੰ ਚਿੱਤ - ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰੰਧਾਵਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ਼ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਚੰਨ ਵਾਲੀ ਰਾਤ -ਸੁਖਪਾਲ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖੀ
- ਡਾ. ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅੱਜ ਦਿਲ ਕਰਦੈ -ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਆਗੂ ਦੀ ਥਾਂ 'ਪੰਗੇ' - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸਾਡੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ -ਗੁਰਪਿਆਰ ਹਰੀ ਨੌਂ
- ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਖਿਲਾਫ਼ - ਗੁਰਸੇਵਕ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਕਮੀ ਏ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਰੇਲ ਦੀਆਂ ਪਟੜੀਆਂ ’ਤੇ -ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਦੀਵੇ ਥੱਲੇ... - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਮੇਰਾ ਪਿਆਰ ਤੇਰਾ ਪਿਆਰ -ਨੀਲ
- ਪੰਜਾਬ ਬਲ਼ਦਾ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ -ਸਾਧੂ ਬਿਨਿੰਗ
- ਨਾ ਮਾਰੋ ਨਾ ਮਾਰੋ ਯਾਰ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਵੇਖ ਆਇਆਂ ਪੰਜਾਬ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਅਸੀਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੀ ਲੱਗਦੇ? - ਸਤਨਾਮ ਪਾਲੀਆ
- ਇਨਸਾਨ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਲਮ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਰਾਤਾਂ ਜਾਗਦੀਆਂ ਨੇ - ਸੁਖਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਟੁੱਕ ਦਿੱਲੀਓਂ... - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਅੱਖੀਆਂ ਦਾ ਪਾਣੀ -ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਨਿਮਾਣੀ’
- ਧੀਆਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- 'ਲੋਕਰਾਜ' ਦਾ ਰਾਜ਼ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਅਮਰਗੜ੍ਹ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆ ਤਿੰਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਲਗਾਇਆ ਸਕੂਲ ਮੁਖੀ ’ਤੇ ਮਿਡ ਡੇ ਮੀਲ ਦੇ ਰਾਸ਼ਨ ’ਚ ਧਾਂਦਲੀਆਂ ਦਾ ਦੋਸ਼
- ਜਦੋਂ ਖੋਹਿਆ... - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਜਿੱਦਣ ਅਸੀਂ ਵੀ... -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਦਾਣੇ ਨੀਂ ਆਖੋਂ ਦਾਣੇ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਬੋਲੀਆਂ -ਐਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਕੋਈ ਛੇੜੋ ਐਸੀ ਜੰਗ -ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੋਰੋਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਰਤਾਰ ਸਰਾਭੇ ਸ਼ੇਰਾ - ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਠੀਕਰੀਵਾਲ
- ਰੋਂਦੀ ਕਵਿਤਾ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਰਾਤ ਦਿਨ ਭੌਂਕਦੇ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਵਿਕਾਸ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਮੋਰੋਂ
- ਇਲਮ ਵਿਕਾਊ ਹੈ -ਇਬਨੇ ਇੰਸਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੋਟੇ
- ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ. . .- ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਚੰਦਨ-ਘਾਹ
- ਰੱਖੜੀ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਇਜ਼ਹਾਰ -ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸਵੀ
- ਕੱਚੀ -ਕੱਚੀ ਕਵਿਤਾ ਇਹ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਸਿੱਖੀ
- ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਹਰਿਆਵਲਾਂ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਠੰਡੂ ਰਾਮ
- ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ “ਬਾਗ਼ੀ” ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਜ਼ਾਦੀ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲੋਟੇ
- ਉੱਚੀਆਂ ਸੋਚਾਂ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਯਾਰਾਂ ਨਾਲ ਬਹਾਰਾਂ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਜਿੱਤ ਕੇ ਵੀ ਗਏ ਹਾਰ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਅਜ਼ਾਦੀ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਪੰਦਰਾਂ ਅਗਸਤ !
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸੁਬੇਗ ਸੱਧਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸਵੀ
- ਵਕਫ਼ਾ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਠੇਕੇਦਾਰ ਜੀ ! -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਾਲੀ ! - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸਮਸ਼ੇਰ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਮਨ ਕਾਲੇ ਤੇ ਤਨ ਗੋਰੇ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਮਾਹੀਆ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਲਿਖਣ ਨਾ ਦਿੱਤੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਦੇਵੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਅੱਜ ਵੀ ਔਰਤ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਗਰਮ ਖੂਨ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਦੋਸਤੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਪਰਸ਼ੂ ਬਾਣੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸੂਰਬੀਰ ਬਹਾਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ -ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ “ਸੁਹਲ’
- ਜਦ ਬੋਲਾਂ ਤਾਂ ਲਫਜ਼ ਮਸ਼ਕਰੀ. . . - ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਦੇਸ਼ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਵਿਗਾੜਨ ਵਾਲਿਓ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਕਦੇ ਕਦੇ - ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਕੂੜ ਦਾ ਭਵਿੱਖ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦੈ - ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਕਾਂਵਾਂ ਦੇਵੀਂ ਸੁਨੇਹਾ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਈਦ ਮਾਹੀ ਦੀ ਦੀਦ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਮਾਹੀਆ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਪੰਜਾਬ ਸਿਆਂ - ਸਤਨਾਮ ਪਾਲੀਆ
- ਸੋਚ ਬੰਦੇ ਦੀ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਹੁਣ ਸਮਝ ਗਿਆ ਹਾਂ... - ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਮੀਂਹ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗੀਤ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਚੁੱਪ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਖੜ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰੂੜੀਆਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਹਾਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਲਲਿਤ ਆਸਣ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸੁਪਨੇ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਬਿਜਾਈ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਗੀਤ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਲੱਖਣ ਮੇਘੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਮੌਸਮ ਕੁਝ ਏਦਾਂ ਦਾ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜ਼ੁਲਮ ਕਦੋਂ ਤੱਕ . . . -ਐਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਬੰਧਵਾਂ ਭਿਖਾਰੀ –ਰਮਨ ਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬੇਦੀ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਸੀਨਿਆਂ 'ਚ ਵੈਰਾਗ ਸੁਲਗਿਆ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਨੈਣਾ ’ਚ ਸਵਾਲ ਨੇ -ਮਲਕੀਅਤ “ਸੁਹਲ’
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ -ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ “ਸੁਹਲ’
- ਮਿਲਾਵਟ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਖੋਲ ਬਾਰੀ -'ਨੀਲ'
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਸਿਰਨਾਵਾਂ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸਤਨਾਮ ਪਾਲੀਆ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ
- ਨੇਤਾ ਜੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਜੂਨ ਚੁਰਾਸੀ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਹਉਮੈ ਰੋਗ -'ਨੀਲ'
- ਬਦਲਾਵ -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਦਰਦ - ਪਲਵਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਸੁਪਨੇ ਰਹਿ ਗਏ ਅਧੂਰੇ -ਮਲਕੀਅਤ “ਸੁਹਲ”
- ਗ਼ਜ਼ਲ- ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਲਾਟ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਜਗਮਗਾਉਂਦਾ ਸੂਰਜ -'ਨੀਲ'
- ਮੌਸਮ ਏਦਾਂ ਦਾ ਹੈ - ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਹਿੰਦੂ ਨਹੀਂ ਹੈ -ਮੀਨਾ ਕੰਦਾਸਾਮੀ
- ਕਲ਼ਮ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ - ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਇਟਲੀ
- ਗ਼ਰੀਬੀ ਮਾਰ ਗਈ -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸਤਨਾਮ ਪਾਲੀਆ
- ਆਖਰੀ ਪੜਾ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਵਾਧਾਈਆਂ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਫਿਰ ਰਾਤ ਗ਼ਮਾਂ ਦੀ ਆਈ ਹੈ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ. . . - ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਾਰਸਾ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਮਾਂ - ਸੁਨੀਲ ਗੁੰਦ 'ਨੀਲ'
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸਬੇਗ ਸੱਧਰ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅੰਗੂਰੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਿਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਜ਼ਦੂਰਾ ਮੇਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਿਆ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗਜ਼ਲ਼ -ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜਕੜੀਆ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਬੋਲੀਆਂ - ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਜ਼ਮੀਨ ਉੱਤੇ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਹੇ
- ਚੁੱਪ ਸਰਕਾਰ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- "ਬਾਬੇ" ਆਖਦੇ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕੁੜਮੱਤਾਂ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਹੇ
- ਕਲਯੁਗ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਸੂਲ -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਕਾਹਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ? - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਜਸਵੰਤ ਜਸ
- ਕਤਲ ਹੁੰਦਾ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਏਦਾਂ ਕਿੱਥੇ ਵਿੱਛੜ ਹੋਣਾ ਤੈਥੋਂ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਕੁਕਨੂਸ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਪਿੰਡ ਪਰਤੇ ਤਾਂ. . .- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਲੇਬਰ ਚੌਕ ’ਚੋਂ ਖਾਲੀ ਪਰਤਦੇ… - ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਮੁੜ-ਮਿਲਾਪ -'ਨੀਲ'
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਮਾਹੀਆ ਵਿੱਚ ਪਰਦੇਸ -ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਕੰਮੀਆਂ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ! -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਅਸੀਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕੀ ਲਗਦੇ ਹਾਂ? - ਉਂਕਾਰਪ੍ਰੀਤ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਬਲੀ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਤੇਈ ਮਾਰਚ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸੁਰਿੰਦਰ ਢੰਡਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਜਵਾਬਦੇਹ - ਮਾਧਵੀ ਕਟਾਰੀਆ
- ਅਸੀਂ ਚੜਦੀ ਉਮਰੇ ਮੋਈਏ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਸ਼ਹਿਰ ! -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਜਿਉਂਦੀ ਰਹੇਗੀ ਨਾਬਰੀ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਹੇ
- ਅਮਨਦੀਪ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਚੰਦ ਨੂੰ ਅਰਘ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਨੰਨ੍ਹੀਂ ਪਰੀ -'ਨੀਲ'
- ਕੋਕੇ ਲੋਹੇ ਦੇ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਸੁਣ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਾਰੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਹੀਆ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਫਰਕ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਵਤਨ ਦੇ ਭੇਦ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਹੋਲੀ -ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ “ਸੁਹਲ”
- ਕਰੰਡ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਮਾਂਵਾਂ ਕੱਲ੍ਹ ਵੀ ਫਰੋਲਦੀਆਂ ਸੀ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਮਾਂਝੀ ਸਰਕਾਰ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਮੋਦੀ ਵਾਲਾ ਕੋਟ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਨਕਲ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬੰਦਾ - ਰਾਜਿੰਦਰ ਰਾਜ
- ਟੱਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ’ਤੇ- ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਹੇ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ - ਬਿੰਦਰਾ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- ਗਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ...ਤੁਮਾਰੇ ਲੇਖੇ ! - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਲੰਘ ਨਾ ਜਾਵੀਂ ਦਰ ਇਹ ਅੜਿਆ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਮਾਂ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਮਿਲ ਜਾਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਬਚ ਜਾਵਾਂਗੀ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਹਾਂ, ਦੋਸਤੋ ! - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਨੀਲ
- ਸਮਾਂ ਨਾ ਗੁਆ ਬੇਲੀਆ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਨੀਤੀ ਸਾਸ਼ਤਰ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਕੀ ਹੁੰਦੀ ਇਹ ਆਜ਼ਾਦੀ? –ਓਂਕਾਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਮਾਰੇ ਸਨ ਸੂਰਮੇ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਬਾਲੜੀ ਦਿਵਸ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਗ਼ਰੀਬ ਦੀ ਕਵਿਤਾ - ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜਕੜੀਆ
- ਸਦਾ "ਦੋਗਲੇ" - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਬੇਦੀ ਅਤੇ ਮੋਦੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗੁਰਚਰਨ ਰਾਮਪੁਰੀ ਦੇ ਕੁਝ ਦੋਹੇ
- ਪ੍ਰੀਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਪੁੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ - ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਰੋਹਿਤ ਭਾਟੀਆ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਲੋਹੜੀ ਧੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਪਾਈਏ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ੲੈਸਾ ਬਾਪ ਨਾ ਦੂਜਾ ਹੋਇਆ -ਰਮਨ ਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬੇਦੀ
- ਰੋਹਿਤ ਭਾਟੀਆ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਕਾਹਦਾ ਨਵਾਂ ਸਾਲ ? - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੇ ਸੂਰਜਾ ! - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਿਵੇਂ ਕਹਾਂ ਕਿ ਚੰਗਾ ਹੋਵੇ ਨਵਾਂ ਸਾਲ - ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਧੀਆਂ - ਦੀਪ ਕਮਾਲਕੇ
- ਹਨੇਰਿਆਂ ਵਿਚ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਵੀਆਂ ਵਰਗੇ... - ਹਰਜਿੰਦਰ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੈਨਾ
- ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਸੂਰਜ -ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ “ਸੁਹਲ”
- ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ
- ਜਿਹਾਦ ਦੀ ਅੱਗ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਪੇਸ਼ਾਵਰ 'ਚ ਕਤਲ ਹੋਏ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ -ਉਲਫ਼ਤ ਬਾਜਵਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਮਨ ਦਾ ਮੀਤ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਮਾਹੀਆ ਢੋਲ ਸਿਪਾਹੀਆ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਦਿਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਮਿਲ ਜਾਵੀਂ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮੰਜ਼ਿਲ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਜੱਸੀ ਸੰਘਾ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਪਤਝੜ੍ਹ ਬਨਾਮ ਬਹਾਰ -ਪ੍ਰੀਤੀ ਸ਼ੈਲ਼ੀ
- ਨਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਅਜੋਕਾ ਸਮਾਜ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਸੱਚ ਦਾ ਰਾਹ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਆਦਮੀ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਉਂਕਾਰਪ੍ਰੀਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਲਿਖਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦੋਸਤਾ -ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਸ਼ਾਇਰ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਤੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਲਗਦਾ ਨਾ ਜੀਅ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਜਾਨ ਮੁਸਾਫ਼ਿਰ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਮੇਰਾ ਸਕੂਲ - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਹਾਦਰਪੁਰ’
- ਜ਼ਾਹਿਦ ਵਫ਼ਾ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ
- ਅੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲੀ -ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਸਿੱਖਿਆ -ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ
- ਬੋਲੀਆਂ -ਅਹਿਮਦ ਰਾਹੀ
- ਸੱਸ ਦੀ ਅਸੀਸ -'ਨੀਲ'
- ਰੱਬ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -'ਨੀਲ'
- ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ -ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਮੈਂ ਚਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -'ਨੀਲ'
- ਸੱਚਾ ਨਾਸਤਿਕ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਅੱਖ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਧਰਮ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾਂ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਅਰਜ਼ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ- ਅਲੀ ਬਾਬਰ
- ਇਸ਼ਕ -ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾਂ
- ਹਲਕੇ ਲੋਕ –ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਦੀਵਾਲੀ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਦੀਵਾਲੀ ਮੁਬਾਰਕ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਸੱਸੀ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਧਾਰਮਿਕ ਟੱਪੇ -ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਔਰਤ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਹਾਇਕੂ –ਗੀਤ ਅਰੋੜਾ
- ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਕਮਰ-ਉਜ਼-ਜ਼ਮਾਨ ਦੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ
- ਵਿਸਵਾਸ਼ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਹਿਤ
- ਅੰਮੀਏ ਨੀ-ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਧੀਆਂ -ਰੁਪਿੰਦਰ ਸੰਧੂ
- ਰੱਬਾ ਵੇਖ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਉੱਡਕੇ ਜਾਵੀਂ ਵੇ ਤੋਤਿਆ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ- ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਟੱਪੇ –ਐੱਸ. ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਗੁਰਮੀਤ ਬਰਾੜ
- ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗੀਤ
- ਸੁਸ਼ੀਲ ਦੁਸਾਂਝ ਦੀਆਂ ਸੱਤ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਅਸੀਂ ਉਡਦੇ ਪਰਿੰਦੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਈਦ ਮਾਹੀ ਦੀ ਦੀਦ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਵੇਲ੍ਹ ਮੱਛੀਆਂ -ਨੀਲ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ-ਏ-ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਮੁਹਿੰਦਰਦੀਪ ਗਰੇਵਾਲ
- ਮੈਂ ਨਾਨਕ ਤੇ ਬੁੱਧ ਨਾਲ ਆ ਰਿਹਾਂ -ਕਾਫ਼ਿਰ ਦਿਲ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਕਾਫ਼ਿਰ ਦਿਲ
- ਕਾਫ਼ਿਰ ਦਿਲ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ
- ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅਗਿਆਨ -ਨੀਲ
- ਮਿੱਟੀ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਜਾਗੋ ਕਲਮੋਂ ਜਾਗੋ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ -ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਪੱਥਰ –ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬੇਤਾਬ
- ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅੱਛੇ ਦਿਨ -ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਵਿੱਦਿਅਕ ਮੁਕਾਬਲੇ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਕੀ ਮੈਂ ਇਹ ਤੇਰਾ ਪਿੰਡ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਡਾ.ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮਾਪੇ -ਰਮਨ ਪ੍ਰੀਤ ਬੇਦੀ
- ਪਿਆਰ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ -ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ
- 15 ਅਗਸਤ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ -ਏ –ਸਾਹਿਤ
- ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਆਜ਼ਾਦੀ - ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ
- ਅਜ਼ਾਦੀ -ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਦਮੀ -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਸੇਵਾ -ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਓ ਦੋਸਤੋ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਆਓ ਰੁੱਖ ਲਗਾਈਏ -ਰਮਨਜੀਤ ਬੈਂਸ
- ਔਰਤ - ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ -ਏ-ਸਾਹਿਤ
- ਸਹਿਮੀ ਸਹਿਮੀ ਪੌਣ –ਮਲਕੀਅਤ ਸੁਹਲ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯਾਦਗਾਰ ਸੁਨਾਮ ’ਚ ਉਸਾਰੀ ਜਾਵੇਗੀ : ਬਾਦਲ
- ਕੁਝ ਫਲਸਤੀਨੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਇੱਕ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ ਸੀ -ਅੰਕਿਤਾ ਬਤਰਾ
- ਮਨਜੀਤ ਸੰਧੂਅ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਬਾਲ ਗੀਤ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਮਲਕੀਅਤ “ਸੁਹਲ” ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਬਿੰਦਰ ਜਾਨ ਏ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਡਾ: ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਹਰਮਨ "ਸੂਫ਼ੀ"
- ਗ਼ਜ਼ਲ –ਪਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਜਿਸ ਦਿਨ ਪੀਏਯੂ ਛੱਡਣੀ ... -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਆਰ.ਬੀ.ਸੋਹਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਇੰਜ:ਏ ਡੀ ਐੱਸ
- ਅਕਸ਼ੇ ਚੱਢਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਜੂਠਾ ਪਾਣੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਕੱਲ੍ਹ ਫਿਰ ਅੰਬਰ ਫਟਿਆ -ਡਾ.ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਇੰਦਰ ਸੁਧਾਰ
- ਗੱਲ ਸੁਣ ਲੈ ਧੀਏ ਮੇਰੀਏ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਛੜਿਆਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ -ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ‘ਸੁਹਲ’
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਹਰਮਨ ‘ਸੂਫ਼ੀ’
- ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹੋ ਬਾਏ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ - ਇੰਦਰ ਸੁਧਾਰ
- ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਆ - ਜ਼ੋਰਾ ਬਰਾੜ ਅਬਲੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ-ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਹਰਮਨ ‘ਸੂਫ਼ੀ’
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਐ ਦੋਸਤ -ਆਲਮ
- ਮਨਜੀਤ ਸੰਧੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਸੁਣ ਨੀਂ ਨਵੀਂਓ ਨਵੀਂ ਜਵਾਨੀਏਂ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਮਾਡਰਨ ਬੋਲੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ ਨੇ ਸੱਚ ਬੋਲ ‘ਤਾ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਪੁਕਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਇੱਕ ਨਾਮ ਮੇਰਾ ਏ . . . -ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਨਵੇਂ ਲੀੜੇ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬਾਬਲ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਬੇਟੜੀ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਮੈਂ ਹਾਂ ਇੱਕ ਰਾਹਗੀਰ - ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਚਲਾਕੀਆਂ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਖੋਰ੍ਹੇ ਮੈਂ ਸਹੀ ਹਾਂ. . . -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਅਮਿਤ ਉਦਾਸ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਹਰਮਨ "ਸੂਫ਼ੀ"
- ਮੇਲ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਪਾਲੀ ਖ਼ਾਦਿਮ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਕਣਕ ਵੀ ਡਿੱਗ ਗਈ ਥੱਲੇ -ਬਲਵੀਰ ਸਿਘ ਬਰਾੜ
- ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਗੀਤ – ਡਾ. ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ
- ਵਿਸਾਖੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਮਲਕੀਅਤ ‘ਸੁਹਲ’
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਉਹ ਸੂਰਮਾ -ਰਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬੇਦੀ
- ਅਕਸ਼ੇ ਚੱਢਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮਜਬੂਰ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪੀਲਾ ਫੁੱਲ ਕਹਿੰਦਾ –ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ
- ਆਸ -ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ
- ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਨਰਸਰੀ ਦਾ –ਰਮਨਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਬੇਦੀ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਅਕਸ਼ੇ ਚੱਢਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮੇਰੀ ਕਵਿਤਾ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਪੁੰਗਰਦੇ ਸੁਫ਼ਨੇ –ਰਿਸ਼ਵ ਦੇਵ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਜਗਸੀਰ ਕੋਟਭਾਈ
- ਇੰਦਰਾ ਅਵਾਸ ਯੋਜਨਾ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਜ਼ਮਾਂ
- ਬਸੰਤ- ਮਲਕੀਅਤ ਸੁਹਲ
- ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ –ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਕੌਰ ਬਰਾੜ
- ਕੀਟਾਂ ਅੰਦਰ ਕੀਟ -ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਆ ਗਈ ਬਸੰਤ ਵੇ - ਮਲਕੀਅਤ ‘ਸੁਹਲ’
- ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ - ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ‘ਸੁਹਲ’
- ਆ, ਦੋ ਟੁੱਕ ਫੈਸਲਾ ਕਰੀਏ - ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
- ਮੁੜ ਉਸਾਰੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਅਸੀਂ ਤੇ ਉਹ- ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਆ ਬੇਲੀਆ - ਮਲਕੀਅਤ ‘ਸੁਹਲ’
- ਬਾਪੂ ਦਾ ਫ਼ੋਨ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਗ਼ਜ਼ਲ- ਜਗਰੂਪ ਸਿੰਘ ਬਾਠ
- ਆਵੋ ਵੀਰ ਪੰਜਾਬੀਓ –ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਮਲਕੀਅਤ ‘ਸੁਹਲ’
- ਸੁਰਗ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਸੁੱਕੇ ਬੁੱਲ੍ਹ ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ- ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- ਇੱਕ ਗ਼ਦਰ ਦੀ ਹੋਰ ਲੋੜ ਹੈ - ਵਿੰਦਰ ਠੀਕਰੀਵਾਲਾ
- ਖੱਟਣ ਗਿਆ, ਕਮਾਉਣ ਗਿਆ... - ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦ ਅਸਲਮ
- ਸੁਨੇਹੜਾ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਕਾਰਪੋਰੇਟਵਾਦ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਸੁਣਵੇ ਰੱਬਾ ਮੇਰਿਆ . . . –ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਵਿਨੋਦ ਮਿੱਤਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ
- ਹੁਣ ਅਲਵਿਦਾ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਖ਼ਤ - ਡਾ: ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ
- ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਚਰਚ ਵਿਚ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਤੇ ਮੇਰਾ ਸੁਫ਼ਨਾ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਅੱਖਰ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਕਵਿਤਾ -ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ
- ਕਿਤਾਬ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਰੌਲਾ ਤਾ ਹੈ... - ਰਵੀ ਸੱਚਦੇਵਾ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀਆਂ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਅੱਧ ਖ਼ਿੜਿਆ ਫ਼ੁੱਲ - ਡਾ. ਤਿੱਬੜੀ
- ਕਾਲ਼ੀ ਡਾਂਗ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਹਾਇਕੂ - ਸੁਖਜੀਤ ਬਰਾੜ ਘੋਲੀਆ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸੁਖਜੀਤ ਬਰਾੜ ਘੋਲੀਆ
- ਏਜ਼ਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਸੁਖਜੀਤ ਬਰਾੜ ਘੋਲੀਆ
- ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ
- ਵਿਨੋਦ ਮਿੱਤਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਅਜ਼ਾਦੀ - ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ
- ਅਜ਼ਾਦੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਲੋਕਤੰਤਰ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ - ਜਸਵੰਤ ਧਾਪ
- ਐ ਕਵਿਤਾ -ਜਨਮੇਜਾ
- ਬਾਪੂ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ -ਸਿੰਮੀਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ
- ਬਾਪੂ - ਵਰਿੰਦਰ ਖੁਰਾਣਾ
- ਸੁਣਿਆ ਹੈ... -ਅੰਮ੍ਰਿਤ
- ਦੋਹਾਂ ਪੰਜਾਬਾਂ ਦੇ ਨਾਂ -ਡਾ. ਗੁਰਮਿੰਦਰ ਸਿੱਧੂ
- ਕਾਫ਼ਿਰ ਦੀ ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ
- ਲੋਕ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਚਿੱਟੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕਾਤਲ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਜੇ ਮੈਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ – ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਮਾਰ
- ਮੁਰਝਾਏ ਫੁੱਲ -ਬਾਜਵਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ
- ਟਿੱਲੇ ਦਾ ਯੋਗੀ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ ਦੇ ਕੁਝ ਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਤੱਤੀ ਤੱਤੀ ਲੋਅ –ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ
- ਕੌੜੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਅਸਤ ... ਉਦੈ - ਹਰਿੰਦਰ ਬਰਾੜ
- ਏਜਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਬੋਲੀਆਂ
- ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਸਿਵੇ 'ਤੇ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਸੰਪਾਦਕਾ ਤੇਰੇ ਪੱਤਰਕਾਰ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਸੱਚੋ ਸੱਚ - ਗੁਰਮੇਲ ਬੀਰੋਕੇ
- ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ -ਵਰਿੰਦਰ ਖੁਰਾਨਾ
- ਧਰਮ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੌ
- ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਈਂ ਵੇ ਵਰ੍ਹਿਆ -ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਕਵਿਤਾ ਪੌਣ ਹੋ ਗਈ - ਬਾਜਵਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦੇ ਰਾਜ਼ੀ -ਰਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ ਸਜਾਵਲਪੁਰ
- ਦਹਿਸ਼ਤ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਛਾਇਆ ਹਾਲੇ ਵੀ ਹਨੇਰ - ਰਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ‘ਬੈਂਸ’
- ਮੋਹਿੰਦਰਦੀਪ ਗਰੇਵਾਲ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ
- ਜਿਊਣ ਦਾ ਜ਼ਰੀਆ ਤੇ ਮੌਤ -ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਬੇਤਾਬ ਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ
- ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਤਰਨਦੀਪ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮੈਂ ਕਾਫ਼ਰ ਹਾਂ - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੋਂ
- ਕਿਉਂ ਨਾ ਬੋਲਾਂ ? - ਮਨਦੀਪ ਸੁੱਜੌ
- ਕਵਿਤਾ -ਨੀਲੂ ਹਰਸ਼
- ਤਾਰਿਕ਼ ਗੁੱਜਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਪਰਨਦੀਪ ਕੈਂਥ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਧੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੇਸ ਦੀਆਂ - ਡਾ. ਸਾਥੀ ਲੁਧਿਆਣਵੀ
- ਜਿਬਗਨਿਉ ਹਰਬਰਟ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਨਜ਼ਮ- ਰਾਜ਼ ਨੂਰਪੂਰੀ
- ਰਾਹੀ -ਆਲਮ
- ਗੀਤ- ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਗੈਂਗ ਰੇਪ - ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
- ਇਹ ਵੀ ਬਚਪਨ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਜ਼ਮਾਨਾ –ਆਲਮ
- ਮਲਾਲਾ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ - ਪ੍ਰੋ. ਬਾਵਾ ਸਿੰਘ
- ਟਿਕਾਅ -ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
- ਹੁਣ ਨਹੀਂ ਫ਼ੇਰ ਕਦੇ.... -ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਚਮਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਅਸੀਂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕੀ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ -ਜਸਵੰਤ ਜ਼ਫ਼ਰ
- ਇਮਰਾਨ ਨੋਮੀ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨਜ਼ਮਾਂ
- ਚੋਰੀ ਦੇ ਚੁੰਮਣ –ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਲਾ ਨਾ ਅੱਗ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ... - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ
- ਗ਼ਜ਼ਲ- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਬਰਾੜ
- ਰੀਤੀਗਤ ਵਿਆਹ -ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
- ਸ਼ਹਿਜ਼ਾਦ ਅਸਲਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਇਲਮ - ਗੁਰਮੀਤ ਮੱਕੜ
- ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਪਨੂੰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮਲਾਲਾ ਯੂਸਫ਼ਜ਼ਈ -ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਬੱਚੇ ਦਾ ਤਰਲਾ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਯਥਾਰਥ –ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਫੁੱਲ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਚਿੜੀਆਂ ਦੀ ਉਡਾਰੀ - ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ 'ਹਿਰਦੇ'
- ਮੁੰਡੇ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ –ਚਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਬੱਛੋਆਣਾ
- ਹੇ ਨਾਨਕ - ਬਾਜਵਾ ਸੁਖਵਿੰਦਰ
- ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਗ਼ਜ਼ਲ - ਸਰਬਜੀਤ ਧੀਰ
- ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹੋਗੇ? –ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਨੌਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਚੁਣੌਤੀ -ਹਰਦੀਪ ਕੌਰ
- ਗੁਰਨਾਮ ਗਿੱਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਰਚਨਾਵਾਂ
- ਜਸਬੀਰ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਜਿਸਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ - ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
- ‘ਗੰਢਾਂ’ ਤੇ ਹੋਰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ - ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ
- ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਹਾਇਕੂ -ਗੁਰਮੀਤ ਮੱਕੜ
- ਕਵਿਤਾ-ਕੁਵਿਤਾ –ਨਿਰਮਲ ਦੱਤ
- ਹਰਿੰਦਰ ਬਰਾੜ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ -ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਇਟਲੀ
- ਜ਼ੁਬੈਰ ਅਹਿਮਦ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਮਘਦਾ ਨਹੀਂ ਸੂਰਜ ਹੁਣ ਕੰਮੀਆਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵੇ -ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਸੁਰਜੀਤ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਜ਼ਮਾਂ
- ਟੱਪੇ -ਸਰਬਜੀਤ ਧੀਰ
- ਸਮਿਆਂ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਨਾਂ - ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
- ਇਕਬਾਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਮਹਿਬੂਬ ਹੋ ਕੇ - ਵਾਸ ਦੇਵ ਇਟਲੀ
- ਸੁਪਨਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾ ਮਾਰੋ ਲੋਕੋ - ਜਸਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲਾਲ
- ਮੈਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ ਸੁਰਖ਼ ਤਵੀਆਂ ਦੇ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਬਿਨਾਂ ਤੇਰੇ -ਵਾਸ ਦੇਵ ਇਟਲੀ
- ਅਜ਼ਲ ਤੋਂ ਆਈ ਆਵਾਜ਼ - ਜਸਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲਾਲ
- ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਕੰਧ –ਸੁਖਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਇੱਕ ਕੁੰਡਲ ਧਾਰੀ ਜੋਗੜਾ - ਨਿਵੇਦਿਤਾ
- ਵੀਰੇ ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਨਾ... –ਹਰਦੀਪ ਕੌਰ
- ਉਡੀਕ - ਜਸਮੇਰ ਸਿੰਘ ਲਾਲ
- ਮਾਸਟਰ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ
- ਮਾਂ, ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਹਾਂ - ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਭੁੱਖ -ਜਸਵੀਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਾਈਰੂਪਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਜ਼ਮਾਂ
- ਗੁਰਨਾਮ ਗਿੱਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਅਫ਼ਜ਼ਲ ਸਾਹਿਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਨਜ਼ਮਾਂ
- ਇਮਰਾਨ ਨੋਮੀ ਦੀਆਂ ਚੰਦ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਵਤਨ -ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ
- ਹਾਇਕੂ -ਗੁਰਮੀਤ ਮੱਕੜ
- ਹਾਇਕੂ – ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਵਾਕਫ਼
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ’ਤੇ - ਪਰਮਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸਵੈਚ
- ਬਟਵਾਰਾ – ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ
- ਗੁਰਿੰਦਰ ਕਲਸੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਵਿਨੋਦ ਮਿੱਤਲ ਸਮਾਣਾ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਅਤੀਤ ਦੇ ਪੰਨੇ -ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਜਗਤਾਰ ਸਾਲਮ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
- ਅਰਜ਼ -ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ
- ਗੁਰਮੀਤ ਮੱਕੜ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
- ਜ਼ਰਾ ਸੋਚ ਕਰੋ - ਸੁਖਵੀਰ ਸਰਵਾਰਾ
- ਜਗਤਾਰ ਸਾਲਮ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ
CoreyPut
This year turned out to be very difficult. But we have optimized and reduced the cost of our products! It is almost impossible to find prices lower than ours, the sale is at the cost price level. Watch and be surprised by our super low prices https://cutt.us/6nChw